МЕНСКРАЗАМ!

​​Ян Скрыган - Знаўца і абаронца беларускай мовы

🥳 16 лістапада 1905 — нарадзіўся Ян Скрыган (в. Труханавічы, Капыльскі раён, Менская в-ць) — беларускі пісьменьнік, публіцыст і крытык.

Мова — асноўны «канёк» Скрыгана. Да яе ён ставіўся, як да каштоўнасьці, ведаў і валодаў ёй надзвычай добра, таму часта крытыкаваў сваіх калег па пісьменьніцкай справе. У артыкуле «Блізкія сэрцу думкі» 1967 года ён піша:

«Я ведаю пісьменьнікаў, якія не даюць сабе клопату запомніць, што па-беларуску трэба гаварыць дзякуй вам, а не дзякуй вас; прабачце мне, а не прабачце мяне. Ведаю пісьменьнікаў, якія каб апраўдаць свае нелады з моваю, пішуць артыкулы, у якіх сьцвярджаюць, што мова — рэч другарадная. Ведаю пісьменьнікаў, якіх лягчэй чытаць у перакладзе на рускую мову».

У сваёй творчасьці Ян Скрыган пазьбягаў, як сам казаў, «канцылярска-бюракратычнай штучнасьці», газетных штампаў, калькі з рускай ці польскай мовы. «Усюды, дзе магу, я змагаюся за мову натуральную, народную», пісаў ён у дзёньніку.

✍️ Урывак з эсэ "Яшчэ трохі аб мове":

Шлях. Мы пачалі карыстацца ім супроць законаў мовы. Пішам: «добрага шляху табе», «у добры шлях», «пайшоў у шлях», «у далейшы шлях». Гэтым мы навязваем мове сваю недасьведчанасць у ёй і непісьменнасць. Рэч у тым, што ў беларускай мове разуменьне «шлях» толькі канкрэтнае. Калі мы гаворым «шлях», то нават уяўляем сабе шырокую наезджаную дарогу. «Праедзеш палявою дарогаю, а там выедзеш па шлях». Мы нават прывыклі бачыць такую дарогу з прысадамі, уяўляем, як далёка наперад забягае яе палатно. А ў адцягненае разуменьне ў нас пераходзіць не шлях, а дарога. Кажуць: «Добрай дарогі» або «шчаслівай дарогі», «пайшоў у дарогу», «пусціўся ў дарогу», «выбраў сабе дарогу».

🔗 Творы Яна Скрыгана даступныя на Беларускай палічцы.

@supermova #мова #пісьменьнік

Ліцьвінcкая Жанна д'Арк

✨☀️ 13 лістапада 1806 году нарадзілася графіня Эмілія Плятэр, зьбіральніца беларускага фальклёру, удзельніца вызвольнага паўстаньня 1831 году ў Беларусі, Летуве й Польшчы.

Нарадзілася ў Вільні. Бацька яе належыў да старажытнага нямецкага роду, маці ж паходзіла з Браслава. Яны ў XV стагодзьдзі перабраліся ў Вялікае Княства Літоўскае з Вэстфаліі. Дзяцінства дзяўчына правяла ў маёнтку Ліксьне, каля Краслаўкі – менавіта там яна атрымала добрую хатнюю адукацыю.

🎼 Жывучы ў сваякоў на Віцебшчыне, Плятэр зьбірала й апрацоўвала беларускія народныя песьні. Дзяўчына выдатна валодала жанрам галашэньняў, выконвала на фартэпіяна народныя мэлёдыі, захаплялася беларускай харэаграфіяй, сама танцавала народныя танцы. Эмілія сама спрабавала пісаць вершы на беларускай мове. З маленства Плятэр усёй душой імкнулася да беларускага ладу, ведала бядоты й нястачы народу, вельмі спачувала яму.

⚔️ У часе вызвольнага паўстаньня 29 сакавіка 1831 году разам з сваяком Эмілія арганізавала ў мястэчку Дусятах партызанскі адзьдзел з 280 стралкоў, 60 коньнікаў і некалькіх соцень касінераў і павяла яго на Дзьвінск. Дарэчы, сярод паўстанцаў было нямала дзяўчат.

17 траўня адзьдзел Эміліі Плятэр заняў Вількамір і ў чэрвені ўліўся ў рэгулярнае польскае войска Д. Хлапоўскага. За сьмеласьць і рашучасьць у баявых дзеях камандаваньне паўстанцкімі сіламі прызначыла Эмілію Плятэр ганаровым камандзірам роты ў пяхотным палку й прысвоіла ёй званьне капітана. У ліку іншых паўстанцкіх груповак адзьдзел браў удзел у бойках супраць царскіх войск.
Пры адыходзе паўстанцаў у Прусію Эмілія захварэла й памерла.

🎠 Гісторыя пад знакам Пагоні - Эмілія Плятэр
———
Слава пра мужную ліцьвінку разышлася па краінах Заходняй Эўропы, у Францыі яе параўноўвалі з Жаннай д’Арк. Пра вядомую паўстанку пісалі польскія, францускія, нямецкія, англельскія, італьянскія паэты. У 1832 годзе Адам Міцкевіч, які асабіста ведаў Эмілію, прысьвяціў ёй верш «Сьмерць палкоўніка».

Ды чаму твар дзявочы ў байца? Два грудкі…
Хто ж мог знаць што баёў завадатар
Быў… дзяўчынай! Была — сьлёз не трэба, жанкі —
То ліцьвінка Эмілія Плятэр!

▶️ Глядзіце Адкрыты лекторый — ЭМІЛІЯ ПЛЯТЭР

@supermova #мова #героі #гісторыя #годна #плятэр

💔🕯🌹

Сёння, 12 лістапада, мы сабраліся каля амбасады Беларусі ў Вільні, каб ушанаваць памяць Рамана Бандарэнкі, які загінуў у гэты дзень чатыры гады таму. І каб нагадаць прыхільнікам рэжыму, што мы памятаем усё. Не забудзем, не даруем.

Смерць Рамана — гэта напамін пра цяжкі шлях, які праходзіць наш народ у змаганні за сваё права быць пачутым.

Гэтая падзея нагадвае нам пра важнасць згуртаванасці і падтрымкі адзін аднаго ў няпростыя часы.

Кожны, хто прыйшоў, паказаў, што мы памятаем і не забудзем.

#явыходжу

https://youtube.com/shorts/Q2pB-ydLLfk?si=ZfvSiVTvnxw0-bLT

​​Галоўнае слова сёння - "памятаю". Усе памятаюць. Тысячы людзей, і кветкі вакол будкі з дыджэямі, і армія пачвар у чорным. Нехта плача. У натоўпе нараджаецца новы пратэсны лозунг: "не забудзем, не даруем". Аблога Плошчы Перамен. Свечы і лампады з'яўляюцца ў розных кутках краіны. Стыхійных мемарыялаў столькі, што мянты не паспяваюць прыбіраць іх.

І па-над усім - пачуццё агульнай трагедыі і вялікай несправядлівасці. Рэжым забіваў раней, і забіваў пасля, але менавіта смерць Рамана аб'яднала народ у шматдзённай жалобе. Незнаёмы чалавек стаў родным усім нам. Не ў жыцці, але ў смерці, і ў двух словах: "Я выхожу."

Цяпер можна ўжо без слёз глядзець на патрэт маладога прыгожага хлопца ў ваеннай форме. Класічны партрэт. У кожнай гістарычнай асобы ёсць класічны партрэт. Хронікі тых падзей ужо запісаны і захаваны, і аднойчы стануць афіцыйнай гісторыяй. У Рамана з'явіцца старонка ў падручніку і, мабыць, вуліца яго імя, і экспазіцыя ў музеі. Каб памяталі не толькі мы, але і пасля нас.

Але. Няхай у тым музеі будуць выстаўленыя не матэрыялы крымінальнай справы і не дакументы з суда над забойцамі, для гэтага хопіць іншых экспазіцый. Няхай там будуць яго карціны. Няхай памятаюць не трагічную смерць, а добрага чалавека.

Раман заслугоўвае справядлівасць. Не забыць. Не дараваць. Не страціць спадчыну.

Мы памятаем цябе, Раман.
Жыве Беларусь!