Супер Мова

Рубрыка «Няправільны слоўнік»

Гарбата(ы) — мы падчас працы за кампутарам😄

📷 Падпісвайцеся на supermovabel ў інстаграм

Тачка на бензіне, спіна як калесо
Ноч пасерадзіне, ты гатова на ўсё

🔎 Слухайце Разбітае Сэрца Пацана — Жэншчына хочэт

#мова @supermova #наватворы

Маскалізмы ў пальшчызне.

У польскай мове шмат маскалізмаў, гэта зьвязана з пэрыядам падзелу, які доўжыўся больш за сто гадоў, і паваеннымі часамі, калі Польшча ўсё яшчэ знаходзілася пад моцным уплывам Расіі.

Пераважна палітычныя й гаспадарчыя словы, напрыклад:
zsyłka (ссылка), gułag (гулаг), łagier (лагер), pierestrojka (перестройка), 
kolektyw (коллектив), kołchoz (колхоз), czajnik (чайник), czort (чорт), nachalny (нахальный), samowar (самовар), sojusz (союз), szajka (чайка), wiorsta (вёрста), kosmodrom (космодром), panczenista (конькобежец), sputnik (спутник).

Шмат маскалізмаў мы знойдзем у гутарковай мове: barachło (барахло), chałtura (халтура), dacza (дача), durak (дурак), nieudacznik (неудачник), wierchuszka (верхушка), zagwozdka (загвоздка), gieroj (герой), mołojec (молодец), ciut-ciut (чуть-чуть), toczka w toczkę (точка в точку), w trymiga (в три мига).

У польскай мове выступаюць таксама сэмантычныя калькі, што ўзьнікаюць цераз падабенства дзьвюх моў (адна й тая ж моўная сям'я) і даўняй маскалізацыі.

Сэнсавыя калькі: póki co (пока что) у сэнсе 'na razie'; prawidłowy (правильный) у сэнсе 'poprawny, odpowiedni, właściwy'; rozpracować (разработать) у сэнсе 'zanalizować'. Cienka aluzja (тонкий намёк) замест delikatna aluzja.

Сынтаксычныя схемы: gdzie by nie pójść (куда бы не пойти) замест gdziekolwiek by pójść;
kto by nie był (кто бы не был) замест ktokolwiek by był;
pod rząd (подряд) замест z kolei, z rzędu; wziąć się za coś (взять за что-то) замест wziąć się do czegoś;
z dużej (małej) litery (с большой буквы) замест dużą (małą) literą; za wyjątkiem (за исключением) замест z wyjątkiem; zdjąć ze stanowiska (снять с должности) замест usunąć ze stanowiska.

Традыцыйныя запазычаньні ацэньваюцца нэўтральна, але калькі з расійскае мовы ёсьць памылкамі.

Źródło: Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 2018.

📷 Pan Litoŭski — Маскалізмы ў пальшчызне.

@supermova @PanLitoŭski #мова #панлітоўскі #ужываймасваё

Жыў, так як дэклараваў

😜 24 ліпеня 1759 — нарадзіўся Якуб Ясінскі, літоўскі і польскі ваенны і палітычны дзеяч, інжынэр, паэт. Адзін з кіраўнікоў вызваленчага паўстаньня 1794 году пад правадырствам Тадэвуша Касьцюшкі, лідар радыкальнага «якабінскага» крыла паўстанцаў, прыхільнік ідэяў францускай рэвалюцыі.

⏸Глядзіце Васіль Быкаў — пра Паўстаньне 1794 году

У час паўстаньня быў кашталянам Вільні, генэральным камадуючым узброенымі сіламі Вялікага Княства Літоўскага. Кіраваў арганізацыяй новай арміі, набіраючы ў яе шляхту, мяшчанаў і сялянаў. Адкліканы з ВКЛ праз абвінавачваньні ў «ліцьвінскім» сэпаратызьме. Кіраваў арганізацыяй новай арміі, набіраючы шляхту, мяшчан і сялян у войска. Пісаў вершаваныя пракламацыі да сялян на беларускай мове. Загінуў пры абароне Варшавы.

▶️Глядзіце Гісторыю пад знакам Пагоні — Якуб Ясінскі

#мова @supermova #гісторыя #паўстаньне1794

Рубрыка «Няправільны слоўнік»

Сацсекты — інстаграмы і тыктокі, якія не адпускаюць спаць а 2 гадзіне ночы.

📷 Падпісвайцеся на supermovabel ў інстаграм

Для чужых мы ў сацсектах,
Бо для нас свае каты.

🔎 Слухайце Крамбамбулю — То ня дудка

#мова @supermova #наватворы

Гарбата vs Чай

Па-першае, слова "гарбата" этымалагічна апісвае ўласна напой кітайскага паходжаньня: herba 'трава' + thea 'Thea sinensis'. Усе спробы прыпісаць слову "гарбата" іншае значэньне — 'тып напою', 'напой зь зёлак', проціпаставіць яго слову "чай" ідуць згары й пярэчаць рэальнаму ўжываньню.

Па-другое, слова "гарбата" ўжываецца ў беларускай мове нашых клясыкаў — Ф. Багушэвіча, Ядвігн Ш., Я. Купала, Я. Колас, М. Багдановіч, З. Бядуля, М. Лынькоў, Я. Нёманскі, Я. Маўр, К. Чорны і інш. у фальклёры — уласна ў значэньні напой з 'Thea sinensis'. У тым ліку ў творах школьнай праграмы. Цікавы сказ у Зарэцкага: "Пілі гарбату. Ахрэм чамусь сам наліваў ёй — дзіўна ... І гарбата нясмачная — пахне зельлем нейкім.
————————————————————————
Мовазнаўца Юрась Бушлякоў "Жывая мова".

Гарбата як напой мае за сабою блізу трохтысячагадовую гісторыю. Пачалося ўсё ў Кітаі. Зь вечназялёных гарбатных дрэваў зьбіралі верхавінкі лісткоў. Лісткі пасьля апрацоўвалі, а тады настойвалі на іх напой – гарбату. Здавён ведалі, што гарбата танізуе. Ужывалі яе ўсё часьцей, і так ператварылася ў нярэдкіх народаў піцьцё гарбаты ў рытуал.

У Беларусі яе пілі зь сямнаццатага стагодзьдзя. Ішла да нас гарбата як з Эўропы, так і праз Расею з Азіі. Таму й прыжыліся адначасна ў нашай мове два назовы – гарбата й чай. Першы зь іх – паходжаньнем з Галяндыі. Адтуль якраз шырыўся па Эўропе ўсходні напой.

У слове гарбата дзьве часткі: лацінскі назоў расьліны “гэрба”, ды частка “та”, якая ад “тэ”, паўднёва-кітайскага назову гарбаты. А вось з паўночна-кітайскага “ча” вядзе свае вытокі другі, а для каго й першы наш назоў – чай.

У першай траціне дваццатага стагодзьдзя ў маладой беларускай літаратурнай мове культывавалі ў асноўным гарбату. У купалавай “Паўлінцы,” да прыкладу, пьюць ўсё гарбату, ня чай. Максім Гарэцкі, між іншым, нават упікаў ў дваццатых гадох Міхасю Лынькову, што той піша ў сваіх творах “чай” замест літаратурнага “гарбата”. Пасьля, праўда, арыянтыры зьмяніліся, і чай ледзь не напоўніцу выцясніў гарбату.

У Беларусі чаявалі, ведалі пра дасягненьні савецкага чаяводзтва, але ймкнуліся пры гэтым набыць усё ж імпартаванага чаю, які ў продажы называўся індыйскім або цэйлёнскім. Калі-нікалі можна было нат' зайсьці ў “Чайную”. З эканамічных і сацыяльных прычынаў чай там быў далёка не наймацнейшым напоем.

Пад канец стагодзьдзя поруч чаю ў Беларусі зноў аджыла гарбата. Выбар паболеў, ды й смакі цяпер на розныя густы. Праўда, няма ўжо а ні “Чайных,” а ні “Гарбатняў”.

На адной гарбаце, як ведама, далёка не заедзеш. Як кажуць ў нас, “што кажух – то ня вата, што капуста – то не гарбата”.

📷 Pan Litoŭski — Гарбата vs Чай

@supermova @PanLitoŭski #мова #панлітоўскі #ужываймасваё