Admyslova

Значнае месца ў дыскурсе беларускага мыслення займае Мікалай Ігнатавіч Крукоўскі (1923-2013) — філосаф, культуролаг, філолаг, грамадскі дзеяч і педагог. Творца сучаснай эстэтыкі і канцэпцыі беларускай нацыянальнай ідэі.

Па спасылцы - матэрыял пра Мікалая Ігнатавіча ад каналу "Адвечна думка".

#Крукоўскі #Каўчэг_беларушчыны

​​Віктар Грамыка – 1941 год. Над Прыпяццю

Фрагмент пра тое, як мастак прыйшоў да гэтай карціны (вось тут цалкам):

“Как разрешить эту тему? Я долго вертел и так и этак, являлась фигура девочки, и то, и се... Потом откладывал: не мой язык, не моя тема.

Но однажды, после творческих мук, пришло то, что художники называют озарением.

Я увидел ее, свою картину, но — совсем другую. Это работа, что так долго пряталась от меня в тайниках подсознания, вдруг предстала перед внутренним взором так четко, будто я рассматривал репродукцию.

Я увидел, что событие происходит в сорок первом году.

Я увидел, что на песке лежит смертельно раненый солдат, укрывшийся шинелью с петлицами пограничника. Лежит он на подстилке, словно в лодке, плывущей уже в небытие или, наоборот, в бессмертие.

Я увидел и черное среди белого дня небо, и кроваво-красную Припять. И желто-белый песок, и ивы, согнутые под ветром, и женщину с лицом, полным печали, и хрупкую девочку, которая зовет на помощь.

Причем озарение было мгновенное. Не поверите, но картина написалась всего за три сеанса — за три рабочих дня. Сентябрьским утром — в пятницу — я начал писать картину. В воскресенье почти завершил работу, в понедельник только переписал светлую кофту женщины. В те далекие времена я работал очень быстро, но все равно срок выполнения такой большой и достаточно сложной картины был фантастически короткий.

При этом считаю ее одной из тех, что наиболее трудно дались, и — одной из самых удачных. В ней через образные средства — не через кровь! — сказано о войне очень многое”.

#Адмысловы_жывапіс #Грамыка #Маскальская_мова_прабачце

Год таму ў Нацыянальным мастацкім музеі была выстава народнага мастака Беларусі Віктара Грамыкі (вось матэрыял з якаснымі фота адтуль ад 34mag).

На першы погляд, Віктар Грамыка – тыповы савецкі беларускі мастак: вайна і партызаншчына, партрэты прызнаных дзеячаў і пейзажы. Усё ў межах дазволенага і нічога па-за гэтымі межамі.

За гэтыя межы Віктар Грамыка сапраўды, здаецца, нідзе не выйшаў. Але межы гэтага беларускага савецкага мастацкага канону ён пашырыў, чым зацвердзіў адначасова ўладу і моц гэтага канону, але таксама і магчымасці жывога творчага жыцця ў гэтых абмежаваннях.

Яго хрэстаматыйная праца “1941 год. Над Прыпяццю”, якую мастак напісаў у 1970 годзе, заслугоўвае асобнага матэрыялу (зрэшты, мастацтвазнаўцы не раз падрабязна разабралі гэтую працу, можна пашукаць самастойна). Тэзісна: Грамыка выявіў смерць без пыхі і гераізму, як было прынята ў тыя часы, але задуменна і алегарычна, ён заклікае гледача да ўважлівага прагляду. Выява пазбаўлена ўсіх непатрэбных дэталяў, і гэта парушае правілы манументальнага выяўлення “подзвігу героя”.

У пейзажах Віктар Грамыка таксама знайшоў сваю перспектыву: мастак глядзеў і маляваў з вышыні птушынага палёту, ён спрабаваў “абняць неабдымнае” (назва яго выставы, дарэчы) і “пабачыць нябачнае”. Адсюль незвычайная “нерэалістычная” і надзвычай насычаная каляровая гама, якая не толькі выяўляе прыроду, але і ўвасабляе аўтарскае разважанне пра яе.

Ніжэй выбраў колькі карцін, з тых што ёсць у вольным доступе. На гэтых фота колеры вельмі адрозніваюцца ад арыгіналаў, таму заклікаю па магчымасці паглядзець працы майстра ў Нацыянальным мастацкім музеі.

#Беларуская_глыбіня #Грамыка

“На працягу ўсяго дазнання перыядычна ўзнікала пачуццё пазнавання, што вось гэта і гэта я недзе чытаў. Гэтая думка вельмі выцвярэжвае: пацвярджалася, што ўсё гэта — інсцэніроўка. Бо ўсё роўна ўзнікала адчуванне нейкай адарванасці, падсвядома хацелася паверыць у іх аргументы і тым самым усё спыніць. Псіхалагічная ахоўная рэакцыя. Ад яе нікуды не падзецца”.

Вышэй фрагмент з апісаннем першага допыту Аліневіча, калі яго толькі перавезлі ў Беларусь пасля выкрадання ў Маскве. Як і астатнія сведчанні ў дзённіку, тут маем яркае апісанне злачынства, але зачапіла мяне не толькі гэта.

Я ведаю багата гісторый пра тое, што адбываецца на допытах і размовах з следчымі. Вялізарная частка вопыту розных людзей вельмі перасякаецца, розныя людзі ў розных сітуацыях у розныя часы апісваюць тыповыя ўмовы, абставіны, паводзіны, стаўленне да сябе і іншых. Таксама перасякаюцца і магчымыя рэакцыі, аптымальныя паводзіны ў такіх умовах, рэкамендацыі – рознымі словамі сфармуляваныя версіі запавету “Не вер, не бойся, не прасі”.

Што характэрна, як чытач, я заўсёды адчуваў сябе на баку тых, каго дапытваюць, я суперажываю ім, а следчыя і іх памагатыя выглядаюць у маіх вачах як безумоўныя злачынцы, нягледзячы на тое, што дзейнічаюць нібыта ад імя дзяржавы і закона.

Падзел ва ўсіх гэтых сітуацыях допытаў відавочны: з аднаго боку чалавек, з іншага – прадстаўнік сістэмы. Апошні звычайна настолькі яўна парушае працэдуру таго, як згодна з законам павінен адбывацца допыт, каб нават не-юрысты зразумелі, што гэта не па закону. Выразна дэманструе сваю ўладу і магчымасці рабіць злачынства, якія не будуць пакараныя, непавагу і стаўленне не як да жывога чалавека і роўнага сабе.

Іншымі словамі, актыўнае непрыхаванае зло.

Якому працягвае супрацьстаяць чалавек. Які адчувае натуральныя чалавечыя страхі і боль. Які хоча “ўсё спыніць” і каб “усё хутчэй скончылася”. Які ў нечалавечых умовах выклікае сваёй чалавечнасцю вялікую эмпатыю, якому хочацца дапамагчы і падтрымаць.

І вось гэтая чалавечнасць надае вялікую вартасць і моц такім сведчанням, бо праводзіць выразную мяжу, паказвае, дзе чалавечнасць заканчваецца і пачынаецца анты-чалавечнасць.

#Беларуская_глыбіня #Аліневіч #Палітвязні

Мая рэакцыя на твор Макса Шчура "Завяршыць гештальт".

Крыху ажывіў закінутую рубрыку. Па тэгу можна пачытаць мінулыя рэакцыі.

#Адмысловая_рэакцыя #Шчур

З нагоды абвяшчэння чарговых лаўрэатаў прэміі Гедройца я вырашыў пачытаць кагосьці з пераможцаў мінулых гадоў. Выбраў я Макса Шчура, беларускга пісьменніка, які ўжо колькі дзесяцігоддзяў стала жыве па-за межамі Беларусі, але працягвае пісаць на беларускай мове.

Кніга мае блізкую гуманітарнаму вуху назву “Завяршыць гештальт”, за яе аўтар атрымаў прэмію Гедройца ў 2016 годзе. Тэкст можна забраць, напрыклад, на Флібусце.

“Завяршыць гештальт” адгукнуўся на розных узроўнях, але ўражанні і думкі былі досыць хаатычнымі. Таму, каб звязаць гэта ўсё ў адно, я скарыстаюся схемай, па якой раней ужо разбіраў тут мастацкія творы (праўда, значна меншага памеру).

Для пачатку тэмы некалькі выбраных мной характэрных фрагментаў:

“— Няма ў мяне ката, — з шкадаваньнем у голасе кажу я. — Мой адзіны хатні ўлюбёнец — я сам”.

“Раптоўна куткі іхных вуснаў ападаюць уніз, як кончыкі вусоў у чальцоў ансамбля «Песьняры»: яны разумеюць, што гэтым разам я не жартую”.

“Таму жадаць ім шчасьлівай дарогі было з майго боку крыху лішнім: яна ў іх і так шчасьлівая, куды б ні вяла, гэта відаць і сьляпому, і іхнае шчасьце акурат у тым, што кірунак дарогі цалкам ім абыякавы”.

#Беларуская_глыбіня #Шчур

Не так даўно я тут напісаў, што лепшы беларускі канцэптуальны альбом - “Народны альбом”. І вось прыйшла зіма – свежая, з сумётамі – і я выразна адчуў, што надышоў час слухаць “Зімачку” Троіцы. І заява пра “лепшы канцэптуальны” ўжо не выглядае так безапеляцыйна.

“Зімачка” – альбом добра вядомы і прызнаны, як звычайнымі слухачамі, так і крытыкамі. Напрыклад, “эксперты” з Experty.by выдалі “Зімачцы” перамогі ў намінацыях «Лепшы фолк-альбом», «Лепшы беларускамоўны альбом», «Прыз народных экспэртаў», «Прыз вялікага журы», а таксама галоўную ўзнагароду – «Альбом году». Каб беларускія эксперты аднагалосна ў чымсьці пагадзіліся – ці так бывае наогул? Але ў выпадку з “Зімачкай” інакш і быць не магло.

Мая асабістая гісторыя знаёмства з “Зімачкай” шмат у чым супадае з гісторыяй знаёмства з беларушчынай наогул. Раней я часам самаўпэўнена думаў, што ўжо нічога сапраўды новага тут знайсці не магу, што ўсе вяршкі знятыя. Але кожны раз, калі я зноў слухаю “Зімачку”, я абавязкова знаходжу штосьці, на што раней не звяртаў увагі, – і знаходкі гэтыя ўражваюць.

Што ўразіла з першага праслухоўвання калісьці і працягвае ўражваць дагэтуль, – гэта незлічонае багацце дэталяў, з якіх створана палатно “Зімачкі”. Гэта зіма – не пра смерць прыроды, калі са шкілетаў дрэў апала ўсё жывое, а зямля надзейна пакрыта снежным саванам. Гэта зіма пра самы сапраўдны шчодры вечар (“частуйся, Родзе, хлеба, і кашы, і збаночак мёду – вось застолле наша”), гэта зіма святочная, з магіяй і цудамі зімовай ночы, калі адначасова і цёмна, і ўсё бачна. Час панавання стыхіі, дзе Іван Кірчук не хавае, што ён – паганскі вядзьмар, які зусім не песні, абрады і іншы фальклор збірае ў сваіх этнаграфічных вандроўках.

“Зімачка” – альбом складаны, шматслойны, які патрабуе адпаведнага стаўлення. “Зімачку” немагчыма пачуць за адзін раз, яна патрабуе вяртання – ці незваротна вяртаецца сама? Падчас стварэння альбому музыкі (зацвердзілі сваю тэхнічнаю дасканаласць) запісалі некалькі соцень (!) розных гукаў і партый, з якіх пасля склалі-змайстравалі 9 кампазіцый на адну гадзіну. Насамрэч, гукаў у “Зімачцы” безліч, а не некалькі соцень, слухаць даводзіцца вельмі ўважліва – каб нічога не прапусціць, каб усё пачуць, каб не згубіць і не згубіцца. Куды там…

Давядзецца слухаць яшчэ і яшчэ – “Зімачка” зноў і зноў.

#Слухай_сваё #Троіца #Кірчук

“Марыя Вайцяшонак – пісьменніца, якая сама па сабе традыцыя, стыль і мова, яна – вялікая падзея ў нашай літаратуры. Лёгкасць яе мовы ад паўнаты пачуццяў, а паўната пачуццяў ад таго, што яна ведае, яшчэ маленькай і адзінокай дзяўчынкаю ў Сібіры здагадалася, – жыць страшна і ў той жа час цікава. Героі Марыі Вайцяшонак пастаянна пра гэта думаюць. За кожнае сваё слова яна сумленна плоціць”.

Гэта фрагмент з віншавальных словаў Святланы Алексіевіч да юбілея Марыі Вайцяшонак.

З нагоды дня нараджэння Марыі Вайцяшонак, беларускай пісьменніцы і паэтэсы, – сёння Марыі Антонаўне спаўняецца 83 гады – я звярнуўся да яе зборніка вершаў “Серпень”. Лёгкасць мовы і паўната пачуццяў, якія адзначыла Алексіевіч, сапраўды звяртаюць на сябе ўвагу. Мяне прабіла ўжо на сёмай старонцы:

Стаю на ганку
і планую
пракласці
вакол сябе
кальцавую дарогу.
Каб ніхто не мінуў,
і нават тады,
калі будзеш
вяртацца
дамоў,
трапіш найперш
да мяне.

Акрамя лёгкасці я мушу адзначыць таксама чысціню выказванняў, якая, зноў жа, ёсць наступствам паўнаты пачуццяў. Для “не-чысціні” тут не застаецца месца, Вайцяшонак дакладна ведае, што яна хоча ахапіць словамі, і гэта дазваляе прамаўляць прама і ясна.

Такім чынам у, на першы погляд, простых словах раптам узнікае глыбіня. Глыбіня ўважлівага позірку і думкі, якая не мітусіцца, але скіроўваецца да сутнасці. Як у вершы вышэй, дзе праблема, што да мяне не часта заязджаюць, бо ехаць да мяне “не па дарозе”. І тады зразумелым робіцца не простае рашэнне – быць на дарозе – але рашэнне кардынальнае, каб без іншых варыянтаў, “каб ніхто не мінуў”.

Такое не марыцца і не мроіцца. Такое плануецца. Ці зразумела вам цяпер, навошта насамрэч існуюць кальцавыя дарогі?

#Каўчэг_беларушчыны #Вайцяшонак

​​Напісаць літаратурны твор – прозу ці верш – мне, колькі сябе памятаю, ніколі не хацелася, выказванні такога характару не з’яўляліся ў маёй галаве, сэрцы ці пячонцы. Жаданне напісаць крытычны артыкул ці штосьцінібытазнаўчы агляд з’яўляецца з даволі частай перыядычнасцю. Зрэшты, гэта канал праз такія жаданні і быў створаны.

Гэтаксама і з чытаннем. Чытаць прозу, а тым больш вершы, асабліва чытаць так, як хочацца – засяроджана і павольна – атрымліваецца рэдка. Для крытыкі, каментароў той ці іншай ступені глыбіні, час знаходзіцца параўнальна рэгулярна. Такі матэрыял і засвоіць прасцей, і падрыхтоўкі асаблівай не трэба – але ж таксама чытанне, пры тым часам даволі асэнсаванае.

Тым больш, калі трапляюцца такія выдатныя працы, як праца Ганны Кісліцынай “Blonde attack”. Першы ж радок, назва першага артыкула – “Крытыка – жаночая справа” – і вось я ўжо ў пастцы (насамрэч, у пастку я трапіў ужо праз вокладку, але “это другое”).

Пра вокладку: на ёй прызнаны беларускі літаратуразнаўца і крытык, прафесар і доктар адпаведных навук, Ганна Мікалаеўна Кісліцына in propria persona (уласнай асобай). Якая глядзіць… падазрона? іранічна? Ці можа быць КРЫТЫЧНА?

“Увогуле, крытык - той, хто любіць літаратуру, але не літаратараў. На пісьменнікаў ён глядзіць у задуменні…” – тлумачыць Кісліцына. І на сваіх чытачоў, чытачоў крытыка, яна таксама глядзіць “у задуменні”.

Выданне 2003-га году, таму ў асноўным разглядаецца тагачасны літаратурны і калялітаратурны працэс – “ліхія” 90-ыя, свабодныя, з юнацкая эгаістычнай адмовай ад мінулага, а таму ў пошуках новых формаў. А значыць, правакацыйныя, гучныя і даволі прыдуркаватыя. І з зацікаўленым і задуменным крытыкам.

Мне некаторыя актыўныя аўтары тых часоў падаюцца актуальнымі і сёння, таму пры нагодзе абавязкова працытую тут асобныя фрагменты. Што яшчэ бачу паказальнага: многія крытычныя развагі і заўвагі Ганны Кісліцынай як пра аўтараў, так і пра працэс агулам таксама не страцілі сваёй актуальнасці і дакладнасці, нават з улікам кардынальна новай рэальнасці. Бо, як вядома, што зроблена якасна, зроблена назаўсёды.

Гэту кніжку ў электронным выглядзе не знайшоў, таму, калі цікавіцеся беларускім літаратурным працэсам, раю звярнуць увагу на іншыя матэрыялы ад Ганны Кісліцынай, што можна нагугліць, іх нямала.

#Беларуская_глыбіня #Кісліцына