#book | Падначаленне аўтарытэту: навуковы погляд на ўладу і мараль
«Эксперымент патрабуе, каб вы працягвалі!»
Гэта стандартная фраза з вядомага ўсім эксперыменту Стэнлі Мілгрэма, дзе людзей білі токам за хібныя адказы.
Крыніцай натхнення для Малгрэма стаў халакост. Ён ня мог зразумець, як стала магчымым, што тысячы звычайных немцаў падпарадкаваліся нацысцкім ўладам і далучыліся да «канчатковага вырашэння габрэйскага пытання».
Эксперымент ярка прадэманстраваў усяму свету ўласцівы нам канфармізм — наколькі лёгка белы халат або пагоны пазбаўляюць чалавека волі. Нават калі ўдзельнік пераходзіў усе чырвоныя лініі маралі, якія закранаў эксперымент, пачуўшы чароўную фразу «у вас няма выбару, вы павінны працягваць» 65% падыспытных працягвалі выконваць злачынны загад.
«Найбольш распаўсюджаная рэакцыя прыстасавання заключаецца ў тым, што чалавек здымае з сябе адказнасць і перакладвае яе на прадстаўніка законнай [для яго] улады. Ніякага маральнага доўгу: ён успрымае сябе толькі як прыладу знешняга аўтарытэта. Апынуўшыся ў агентным стане, чалавек перастае быць сабой і здабывае якасці, якія звычайна яму не ўласцівыя». Такія высновы робіць Мілгрэм са свайго эксперыменту. Пагадзіцеся, гучыць вельмі актуальна.
Цікавы факт, мала хто ведае, але ў яго было ажно 18 варыяцый, і кожная з іх дапаўняе разуменне феномену. Магчыма, калі б замест Дастаеўскага вывучалі Мілгрэма, карысці было бы значна больш. Здавалася б, сваім эксперыментам Мілгрэм патлумачыў прыроду чалавечага іерархічнага канфармізму лепей за любога пісьменніка, але роўна праз 50 год, як ён гэта зрабіў, мы ўбачылі Бучу.
Дарэчы, калі вам хочацца задаць (вельмі правільнае) пытанне: а ці можна верыць гэтаму эксперыменту? Усе ж ведаюць пра крызіс узнаўляльнасці ў псіхалогіі. Адказ будзе: так, верыць можна.
У 2000-х эксперыменты, натхнёныя Мілгрэмам, праводзіліся ў Польшчы і Францыі. Узровень падпарадкавання быў стабільна вышэй за 60%. У 2009 Амерыканскі псіхолаг Джэры Бургер паўтарыў эксперымент у адаптаванай да сучасных этычных стандартаў форме. Ён абмежаваў максімальны ўзровень «шоку» да 150 вольт (ніжэй за смяротны ўзровень у арыгінальным эксперыменце), але 70% удзельнікаў усё адно былі гатовыя на загад аўтарытэта дайсці да максімальнага разраду.
Такім чынам, падначальвацца — у нашай прыродзе. Уяўляючы сябе ў эксперыменце, кожны перакананы, што ён-та дакладна не паддасца злачыннаму аўтарытэту. Але практыка паказвае, што большасць памыляецца. Дастаткова паглядзець на колькасць выканаўцаў волі дыктатара ў 2020 і пасля яго — «не» сказалі адзінкі. Падпарадкавальнасць, трэба меркаваць, 99%.
Пра самога сябе, эмацыйна, мне таксама вельмі цяжка дапусціць, што я мог бы папоўніць статыстыку злачынных канфармістаў. Але рацыянальна я добра разумею, што магу ў гэтым памыляцца. Добрая навіна ў тым, што калі ведаць пра гэтае сваю ахілесаву пяту, шанцы ў момант Х сказаць «не» злачыннаму загаду істотна павышаюцца. Таму вельмі рэкамендую абнавіць у сваёй памяці дэталі і высновы эксперыменту. А яшчэ пазнаёміць з імі сваіх дзяцей, бо ў школе такога не распавядаюць.
Спрынт кнігі
«Эксперымент патрабуе, каб вы працягвалі!»
Гэта стандартная фраза з вядомага ўсім эксперыменту Стэнлі Мілгрэма, дзе людзей білі токам за хібныя адказы.
Крыніцай натхнення для Малгрэма стаў халакост. Ён ня мог зразумець, як стала магчымым, што тысячы звычайных немцаў падпарадкаваліся нацысцкім ўладам і далучыліся да «канчатковага вырашэння габрэйскага пытання».
Эксперымент ярка прадэманстраваў усяму свету ўласцівы нам канфармізм — наколькі лёгка белы халат або пагоны пазбаўляюць чалавека волі. Нават калі ўдзельнік пераходзіў усе чырвоныя лініі маралі, якія закранаў эксперымент, пачуўшы чароўную фразу «у вас няма выбару, вы павінны працягваць» 65% падыспытных працягвалі выконваць злачынны загад.
«Найбольш распаўсюджаная рэакцыя прыстасавання заключаецца ў тым, што чалавек здымае з сябе адказнасць і перакладвае яе на прадстаўніка законнай [для яго] улады. Ніякага маральнага доўгу: ён успрымае сябе толькі як прыладу знешняга аўтарытэта. Апынуўшыся ў агентным стане, чалавек перастае быць сабой і здабывае якасці, якія звычайна яму не ўласцівыя». Такія высновы робіць Мілгрэм са свайго эксперыменту. Пагадзіцеся, гучыць вельмі актуальна.
Цікавы факт, мала хто ведае, але ў яго было ажно 18 варыяцый, і кожная з іх дапаўняе разуменне феномену. Магчыма, калі б замест Дастаеўскага вывучалі Мілгрэма, карысці было бы значна больш. Здавалася б, сваім эксперыментам Мілгрэм патлумачыў прыроду чалавечага іерархічнага канфармізму лепей за любога пісьменніка, але роўна праз 50 год, як ён гэта зрабіў, мы ўбачылі Бучу.
Дарэчы, калі вам хочацца задаць (вельмі правільнае) пытанне: а ці можна верыць гэтаму эксперыменту? Усе ж ведаюць пра крызіс узнаўляльнасці ў псіхалогіі. Адказ будзе: так, верыць можна.
У 2000-х эксперыменты, натхнёныя Мілгрэмам, праводзіліся ў Польшчы і Францыі. Узровень падпарадкавання быў стабільна вышэй за 60%. У 2009 Амерыканскі псіхолаг Джэры Бургер паўтарыў эксперымент у адаптаванай да сучасных этычных стандартаў форме. Ён абмежаваў максімальны ўзровень «шоку» да 150 вольт (ніжэй за смяротны ўзровень у арыгінальным эксперыменце), але 70% удзельнікаў усё адно былі гатовыя на загад аўтарытэта дайсці да максімальнага разраду.
Такім чынам, падначальвацца — у нашай прыродзе. Уяўляючы сябе ў эксперыменце, кожны перакананы, што ён-та дакладна не паддасца злачыннаму аўтарытэту. Але практыка паказвае, што большасць памыляецца. Дастаткова паглядзець на колькасць выканаўцаў волі дыктатара ў 2020 і пасля яго — «не» сказалі адзінкі. Падпарадкавальнасць, трэба меркаваць, 99%.
Пра самога сябе, эмацыйна, мне таксама вельмі цяжка дапусціць, што я мог бы папоўніць статыстыку злачынных канфармістаў. Але рацыянальна я добра разумею, што магу ў гэтым памыляцца. Добрая навіна ў тым, што калі ведаць пра гэтае сваю ахілесаву пяту, шанцы ў момант Х сказаць «не» злачыннаму загаду істотна павышаюцца. Таму вельмі рэкамендую абнавіць у сваёй памяці дэталі і высновы эксперыменту. А яшчэ пазнаёміць з імі сваіх дзяцей, бо ў школе такога не распавядаюць.
Спрынт кнігі