cybulinka.

Адной з ”пабочак” перанесенага COVІD’а зьяўляецца парушэньне сну. Зараз стала вядома, што яны захоўваюцца да 48 тыдняў, а іх выразнасьць наўпрост залежыць ад формы перанесенай інфэкцыі. Яшчэ жанчыны да 50 гадоў больш часу цярпелі такой нязручнасьці.

Таксама навукоўцы заўважылі прыкметы заўчаснага старэньня ў мазгах падлеткаў, якія перахварэлі на COVІD. Таксама адзначылі меншую таўшчыню кары мазгоў і большы аб’ём гіпакампа, што назіраецца і ў дзяцей са складаным дзяцінствам. Ці надышоў час панікаваць – аўтары не паведамляюць, але прапануюць чакаць іншыя падобныя дасьледваньні.

Адначасова з старэньнем насельніцтва расьце распаўсюд кагнітыўных парушэньняў, таму выяўленьне ролі розных узьдзеяньняў пачынаючы зь дзяцінства дасьць разуменьне шляхоў узмацненьня кагнітыўнага здароўя. Неспрыяльнае псыхалягічнае асяродзьдзе ў дзяцінстве можа нэгатыўна паўплываць на кагнітыўнае разьвіцьцё дзіцяці, але асацыяцыі з кагнітыўнымі функцыямі ў дарослых пакуль невядомыя. Пэўнае разуменьне гэтага можа даць новае фінскае дасьледваньне.

Навукоўцы вымяралі кагнітыўныя паказьнікі ахвочых узростам ад 34 да 49 гадоў. З выбаркі больш чым 2000 чалавек, у 1191 былі поўныя дадзеныя пра псыхасацыяльная фактары ў дзяцінстве. Гэта сацыяльна-эканамічнае становічша сям’і, эмацыянальны клімат, паводзіны бацькоў у дачыненьні да здароўя, стрэсы й сацыяльная адаптацыя. Дадзеныя былі атрыманыя з дапамогай адмысловых апытанак, што кладзе пэўныя абмежаваньні на дасьледваньне. Тым ня менш, вынікі паказываюць, што накапленьне нэгатыўных псыхасацыяльных фактараў у дзяцінстве можа быць зьвязаным з пагоршанымі кагнітыўнымі функцыямі ў сярэднім узросьце. У прыватнасьці, благая самарэгуляцыя паводзін і сацыяльная адаптацыя ў дзяцінстве праз 30 гадоў выліваюцца ў праблемы з памяцьцю й праблемы з навучаньнем.

Падобнае дасьледваньне ладзілі й дацкія навукоўцы, толькі яны выявілі сувязь цяжкага дзяцінства з хваробамі сэрца й судзінаў у дарослым узросьце.

Раптоўная рубрыка ”скандалы, інтрыгі, расьсьледваньні”:
NASA ня будзе мяняць назву касьмічнага тэлескопа Дж. Ўэб.

Неяк незаўважна для мяне разгарэлася сварка вакол назвы знакамітага тэлескопа. Справа ў тым, што калі NASA канчаткова пераназвалі тэлескоп у гонар Джэймса Ўэба, некаторыя навукоўцы выказалі сваё абурэньне й нават зладзілі пэтыцыю з патрабаваньнем выбраць іншую назву. Як сьцьвярджалі аўтары пэтыцыі, Джэймс Ўэб мог быць датычны да звальненьняў ЛГБТК+ людзей з агенцтва ў 50-х 60-х гадах. NASA распачало расьсьледваньне й у верасьні 2021 году заявіла, што ня бачыць падстаў для зьмены назвы тэлескопа (запуск адбыўся ў сьнежні таго ж года). Аднак пасьля такой заявы агенцтва раскрытыкавалі, бо не былі апублікаваныя дэталі расьсьледваньня. Вывучэньне архіваў пачалося нанова й цяпер апублікавалі справаздачу на 89 старонках, дзе зноў не знайшлі доказаў вінаватасьці Дж. Ўэба. Сам Ўэб пры гэтым прысутнічаў на паседжаньнях, дзе абмяркоўвалася кампанія супраць ЛГБТК+ (лавандавы спалох). Да ўсяго ён даваў сэнатарам інфармацыю, што гомасэксуалы не падыходзяць для працы ў касьмічнам агенцтве, якое ён ў той час ўзначальваў.

Некаторых астраномаў і гэты вынік не задаволіў, таму яны будуць працягваць дамагацца перайменаваньня тэлескопа. Цікава, што ў некаторых публікацыях пасьля скандалу пачалі выкарыстоўваць толькі абрэвіятуру JWST (James Webb Space Telescope), пры гэтым яе расшыфроўваюць як Just Wonderful Space Telescope.

Натоўп у грамадзкім транспарце запавольвае час.

Навукоўцы з дапамогай VR праверылі адчуваньне часу ў імерсыўным асяродзьдзі. Больш за 40 удзельнікаў зрабілі па пяць віртуальных паездак у нью-ёркскім мэтро працягласьцю 60, 70 і 80 сэкундаў. Пры гэтым кожная паездка адрозьнівалася колькасьцю людзей у вагоне: мінімум 35, максымум -175. Стан удзельнікаў адсочваўся праз адмысловыя маніторы рытма сэрца.

Пасьля кожнай паездкі навукоўцы прасілі людзей ацаніць паездку па адмысловай шкале й вызначыць колькі часу яна заняла. Апынулася, што паездкі ў перапоўненым транспарце цягнуцца агулам на 10% даўжэй, чым у паўпустым. Такое скажэньне зьвязанае з задавальненьнем ад паездкі. Аўтары кажуць, што пры незадаволенасьці натоўпам ў транспарце й парушэньні прыватнай прасторы, актывуюцца нашыя эмацыянальная абаронныя сыстэмы. Менавіта праз гэта непрыемная паездка можа падавацца даўжэйшай (на 20%).

Фактары рэгенэрацыі мазгоў.

Клеткі большасьці тканак нашага арганізму маюць здольнасьць абнаўляцца, але гэты не тычыцца галаўных і сьпінных мазгоў, у якіх колькасьць клетак фіксаваная. Вядома, нэрвовыя клеткі могуць аднаўляцца ў мазгах дарослых сысуноў, але маладыя нэўроны, напрыклад, у пацыентаў з траўмамі галавы, ня могуць самастойна ўбудавацца ў нэўронныя сеткі й выжыць. Не апошняя роля ў такім працэсе належыць мікрагліі, якая выклікае запаленьне й рубцаваньне тканкі, ізалюючы такім чынам пашкоджаны ўчастак ад здаровых мазгоў. У кароткатэрміновай пэрспэктыве такі мэханізм сапраўды карысны, а калі разглядаць доўгатэрміновую пэрспэктыву, то гэта шкодзіць аднаўленьню нэўронных сувязяў.

Экспэрымэнты на рыбках Danio rerio ў новым дасьледваньні паказалі, што запавольваньне рэактыўнасьці мікрагліі мае важнае значэньне для паляпшэньня здольнасьці нэрвовых тканак да рэгенэрацыі.

У адрозьненьне ад сысуноў, цэнтральная нэрвовая сыстэма рыбак валодае добрымі рэгенэратыўнамі здольнасьцямі. У выпадку траўмаваньня, нэўронныя ствалавя клеткі "вырастаюць" ў цалкам працаздольныя нэўроны, а таксама гліальныя клеткі рыбак не моцна ўмешваюцца ў працэс аднаўленьня таканак. Навукоўцы паспрабавалі вывучыць такія адрозьненьні паміж рыбкамі данё й сысунамі, каб вызначыць, што менавіта перашкаджае рэгенэрацыі і як можна ўмяшацца ў такі працэс.

Адмыслоўцы нанесьлі пэўныя пашкоджаньні ЦНС рыбак, што справакавала актывацыю мікрагліі з, як выявілася, накапленьнем ліпідных кропель і кандэнсатаў TDP-43 каля месца пашкоджаньня. Сёньня бялок TDP-43 зьвязваюць з нэўрадэгенератыўнымі хваробамі.

Выправіў становішча другі бялок - гранулін. Ён ліквідаваў ліпідныя кроплі й кандэнсаты TDP-43, пасьля чаго мікраглія пераставала быць актыўнай і адбывалася нерубцовая рэгенэрацыя тканак. Каб пераканацца ў ролі грануліна, навукоўцы справакавалі яго недахоп у пэўных рыбак. У выніку працэс рэгенэрацыі пайшоў з утварэньнем рубцоў.

Дэпрэсыя непасрэдна зьвязаная з павышанай рызыкай разьвіцьця дэменцыі, а новае дасьледваньне ад кітайскіх навукоўцаў паказвае, што своечасовае лекаваньне дэпрэсіі ў пэўных групах пацыентаў паніжае верагоднасьць разьвіцьця нэўрадэгенератыўнай хваробы.

Больш за 55 млн чалавек зараз жывуць з дэменцыяй, эфэктыўнага лекаваньня якой дагэтуль няма. Хвароба найчасьцей выяўляецца ў людзей сталага веку й становіцца выпрабаваньнем ня толькі для хаворага, але й для ягоных сваякоў.

Папярэднія дасьледваньні, якія вывучалі ці могуць даць станоўчы эфэкт прэпараты й псыхатэрапія для лекаваньня дэпрэсыі на рызыку разьвіцья прыдуркаватасьці, не далі пераканаўчых вынікаў. Таму кітайскія навукоўцы зьвярнуліся да Біябанку Вялікабрытаніі, каб разабрацца ў гэтым пытаньні. Агулам дасьледваньне ахапіла 350 000 удзельнікаў, 46 280 зь якіх мелі дыягнаставаную дэпрэсыю. Падчас дасьледваньня ў 725 чалавек выявілася дэменцыя.

Каб адкінуць неаднароднасьці, зьвязаныя з эфэктам лекаў, усе удзельнікі былі разьбітыя на 4 групы паводле разьвіцьця дэпрэсыі: 1) нарастальнае разьвіцьцё хваробы, 2) спадальнае разьвіцьцё, 3) хранічнае з высокай ступеньню цяжкасьці, 4) хранічнае зь нізкай цяжкасьцю.

Вынікі паказалі, што дэпрэсія павышае рызыку разьвіцьця дэменцыі на 51% у параўнаньні зь людзьмі без дэпрэсыі. Аднак ступень рызыкі залежыла ад тыпу разьвіцьця хваробы. Так людзі ў 1, 3 і 4 групе былі больш схільныя да дэменцыі, чым людзі з 2 групы. Пацыенты, у якіх дэпрэсія пачалася з цяжкіх сымптомаў, а потым стала мякчэй, мелі такую ж рызыку, як і людзі без дэпрэсіі. Таксама навукоўцы заўважылі, што своечасовае лекаваньне дэпрэсіі паменшыла рызыку разьвіцьця прыдуркаватасьці на 30%.

Раптоўная рубрыка "навіны шоўбізу"

Аўстралійскі актор Крыс Гэмпсворт, знакаміты па ролі бога Тора ў кінасусьвеце Marvel, паведаміў, што бярэ адпачынак у сваёй дзейнасьці. Зьвязана гэта з тым, што ў яго знайшліся дзьве копіі гена APOE4, якія павялічваюць рызыку разьвіцьця хваробы Альгэймера.

Наяўнасьць адной копіі такого гена павялічвае рызыку разьвіцьця хваробы ў 2-3 разы, а дзьве копіі - у 10-15 разоў. Аднак ключавое слова тут ”рызыка”, то бок, сама па сабе наяўнасьць згаданых генаў не гарантуе разьвіцьцё хваробы.

Тыпы генаў APOE кіруюць метабалізмам ліпідаў (тлушчоў), такіх як халестэрын і трыгліцэрыды. Яны кадуюць сынтэз розных вэрсый бялка APOE, з тонкімі адрозьненьнямі ў структуры. Такія бялкі становяцца часткай ліпапратэінаў крыві - часьцінак, якія пераносяць тлушчы. У кантэксьце хваробы Альгэймера дасьледнікі вывучаюць уплыў APOE на цэласнасьць мазгавых клетак. Пакуль назапашаныя дадзеныя паказваюць, што APOE4 зьвязаны з запаленьнем мазгоў і пашкоджаньнем клетак.

Вялікую колькасьць солі ў рацыёне зьвязалі з высокім ўзроўнем стрэса.

У досьледах на мышах, навукоўцы пабачылі, што дыета з высокім утрыманьнем солі павышае ўзровень гармона стрэса ў арганізме на 75%.

Рэкамэндаванае спажываньне солі для дарослых складае каля 6 грамаў на дзень, аднак за колькасьцю солі ў рацыёне мала хто сочыць, таму звычайна людзі спажываюць больш за рэкамэндаваную норму. Гэта можа спрыяць павышэньню крывянога ціску з усімі наступствамі. А вось пра ўплыў вялікай колькасьці солі на паводзіны чалавека дагэтуль вядома мала.

Адмыслоўцы з Эдынбурскага ўнівэрсытэту перавялі мышэй, якія былі на нізкасолевай дыеце на высокасолевую, каб імітываць павышанае спажываньне солі чалавекам. Такім чынам выявілася, што ў грызуноў ня толькі вырас ўзровень гармонаў стрэса ў стане спакою, але й гарманальная рэакцыя на стрэсавыя ўмовы сталі ўдвая больш інтэнсыўнымі.

Рабіць хоць якія высновы пакуль рана, бо мы трохі не мышы, але ўжо зараз ладзяцца новыя дасьледваньні ў гэтай тэме, каб зразумець, ці адбываецца тое самае ў арганізме чалавека.

Паводле дасьледваньня, якое зладзілі мовазнаўцы Ёркскага ўнівэрсытэта, людзі стабільна захоўваюць веды замежных моваў у памяці й могуць успомніць іх нават праз дзесяцігодзьдзі без практыкі.

Асноўныя тэзы:

🧅 Не існуе пэўнай вобласьці мазгоў для розных моваў, аднак веды ангельскай мовы “кладуцца” на іншыя мовы.

🧅 Веданьне мовы захоўваецца ў шчыльнай сетцы ўнутры мазгоў. Каб успомніць усё, дастаткова крыху матывацыі.

🧅 Лексыка запамінаецца таксама, як факты, даты, імёны. Такая памяць уразьлівая да эрозыі, аднак граматыка засвойваецца падобна таму, як мы вучымся езьдзіць на ровары.

🧅 Невялікія, але рэгулярныя трыгеры ў выглядзе словаў ці словаспалучэньняў на мове, якую вы вывучалі, будуць падтрымліваць актуальнасьць вашых ведаў цягам дзесяцігодзьдзяў.

🧅 Асновы вывучанай замежнай мовы застаюцца ў памяці, таму няма неабходнасьці пачынаць з нуля, дастаткова пачаць з таго месца, дзе закінулі вывучэньне.

Лепра, адно з самых старых і найбольш устойлівых захворваньняў чалавека, правакуецца бактэрыямі Mycobacterіum leprae і Mycobacterіum lepromatosіs. Мікробы падчас заражэньня пашкоджваюць скуру, нэрвы й іншыя тканкі.

Бактэрыі натуральна сустракаюцца ў панцырнікаў, і падчас вывучэньня ўзаемадзеяньня паміж мікробам і ягоным гаспадаром дасьледнікі заўважылі, што паразыт мае здольнасьць захопліваць і перапраграмоўваць клеткі.

Спачатку навукоўцы заразілі 45 панцырнікаў, а калі 13 зь іх ачунялі, яны параўналі іх печані з адпаведнымі органамі жывёлаў з кантрольнай групы (не былі інфікаваныя). Такім чынам высьветлілася, што ў інфікаваных сысуноў печань і іншыя органы былі значна большымі, чым ў жывёлаў кантрольнай групы. Пры гэтым яны функцыянавалі як мае быць.

Зараз перад аўтарымі стаіць задача зразумець, якім чынам бактэрыі прымушаюць унутраныя органы павялічвацца, а ў будучыні гэта можа даць надзею людзям, якія чакаюць перасадкі печані, ці іншых органаў.

Усе мы ведаем, што бавіць шмат часу седзячы шкодна для нашага здароўя. Але ці можна неяк нэўтралізаваць нэгатыўныя наступствы?

Дасьледваньні паказваюць, што 30-40 хвілінаў фізычнай актыўнасьці на дзень будзе дастаткова, каб ”ураўнаважыць” 10 гадзін нерухомага сядзеньня. Гаворка тут ідзе пра практыкаваньні сярэдняй і высокай інтэнсыўнасьці.

Да такіх высноваў прыйшлі навукоўцы падчас аналізу вялікага дасьледваньня 2020 году, у якім 44 370 чалавек з розных краінаў насілі фітнэс-бранзалеты. Выявілася, што рызыка сьмерці праз маларухавы лад жыцьця ўзрастае адпаведна са зьніжэньнем фізычнай актыўнасьці.

Дасьледнікі распавядаюць, што ў людзей, якія прысьвячаюць штодзень да 40 хвілінаў фізычным практыкаваньням сярэдняй і высокай актыўнасьці, сувязь паміж сядзячым ладам жыцьця й рызыкай сьмерці не моцна адрозьніваецца ад тых, хто вядзе актыўнае жыцьцё. Пад сярэдняй і высокай актыўнасьцю тут разумеюць язду на ровары, энэргічную хаду й садоўніцтва (праца на агародзе).

Невялікая астраўная дзяржава ў Ціхім акіяне - Тувалу - плянуе стварыць сваю вэрсыю ў метасусьвеце. Такі намер узьнік праз павышэньне ўзроўню акіяна.

Лічбавая копія дзяржавы будзе максымальна падобная на арыгінальныя выспы й дазволіць цалкам функцыянаваць дзяржаве, бо людзі будуць вымушаныя жыць ў розных кутках плянэты.

Падаецца, што такой ідэяй можна скарыстацца не толькі праз праблемы з кліматам.

Дадзеныя вялікага метааналізу прарочаць страту слыху 1 мільярду чалавек. Усё праз грэбаваньне рэкамэндацыямі.

Навукоўцы зладзілі вялікі аналіз апублікаваных дасьледваньняў слыху з агульнай выбаркай ў 20 тыс. чалавек. Апынулася, што 24% падлеткаў і маладых людзей слухаюць музыку грамчэй рэкамэндавага, а 48% рызыкуюць слыхам, калі наведваюць канцэрты й музычныя імпрэзы.

Дапушчальны парог прафэсыйнага шуму складае 80-85 дБ цягам 40 гадзін на тыдзень. Пры гэтым парог працягласьці дапушчальнага ўзьдзеяньня залежыць ад інтэнсыўнасьці гука: 92дБ - 2.5 гадзіны, 101 дБ - 19 хвілінаў. У навушніках людзі звычайна слухаюць музыку на гучнасьці 75-105 дБ, на канцэртах і імпрэзах - ад 104 да 112 дБ, а то й вышэй.

З метааналізу вынікае, што распаўсюд празьмернага шума ад нашых прылад складае 23.81%. Прыкметна, што дадзены паказьнік не моцна залежыць ад узроставай групы й узроўню прыбыткаў.

На базе квадратовай мадэлі была праведзеная апраксымацыя (набліжэньне) для парога інтэнсыўнасьці шума ў 80 дБ і працягласьці ўзьдзеяньня 40 гадзін на тыдзень. Атрымалася, што распаўсюд парушэньняў слыха складае 48.2%. Такія вынікі навукоўцы выкарыстоўвалі для ацэнкі колькасьці людзей, якія могуць рызыкаваць стратай слыху праз небясьпечнае праслухоўваньне музыкі. Аўтары таксама ўлічылі меркаванае насельніцтва Зямлі ва ўзросьце 12-34 гадоў. Ацэначнае колькасьць падлеткаў і маладых людзей у ”групе рызыкі” вагалася ад 0.67 да 1.35 млрд чалавек.