"Sceptic.club" — @sceptic_club Telegram-kanali

Sceptic.club

15 Sep, 15:24

Science | Ці могуць астролагі атрымаць інфармацыю пра людзей з астралагічных карт?

Астралогія вельмі папулярная — паводле дадзеных Gallup, каля 25% амерыканцаў вераць, што яна працуе.

Раней мы правяралі, ці можна прадказаць факты з жыцця чалавека, выкарыстоўваючы ягоны знак задыяка. Але шэраг астролагаў раскрытыкавалі даследаванне, заявіўшы, што гэта таблоідная астралогія, а сапраўдныя астролагі выкарыстоўваюць поўныя астралагічныя карты. І яны мелі рацыю.

Натхнёныя гэтай крытыкай, мы звярнуліся па дапамогу да шасці астролагаў і, абапіраючыся на іхнія рэкамендацыі, распрацавалі новы тэст, каб праверыць, ці дапамагае астрологія атрымаць інфармацыю пра людзей з поўных астралагічных карт.

Мы праверылі і прааналізавалі здольнасць 152 астролагаў дакладна суаднесці людзей з іхнімі натальнымі картамі. Для аналізу мы выключылі ўсіх, хто паведаміў пра адсутнасць папярэдняга досведу ў астралогіі, а таксама тых, хто лічыў, што справіцца ня лепш за выпадковае ўгадванне.

Вынікі даследавання такія:
• 152 астролагі ў асноўным былі ўпэўненыя ў сваёй здольнасці выканаць гэтае заданне з дакладнасцю, якая значна перавышае выпадковасць. Аднак астролагі як група не паказалі лепшых вынікаў за выпадковае ўгадванне.

• Ніводзін астролаг ня даў правільных адказаў больш чым у 5 з 12 выпадкаў.

• Большы досвед у астралогіі ня меў статыстычна значнай сувязі з лепшымі вынікамі, і астролагі з найбольшым досведам не паказалі лепшых вынікаў.

• • •
Чаму я палічыў вартым увагі гэтае даследаванне:
1. Аб'ектыўнасць. Праект ад пачатку быў адкрыты і аб'ект даследавання — астролагі — меў магчымасць уплываць на дызайн даследавання. То бок гэта не спроба кагосьці падлавіць і ўсадзіць у лужу. Такі падыход выключае абвінавачанні ў перадузятасці даследчыкаў. Максімум можна крытыкаваць канкрэтныя элементы дызайну.

2. Адкрытая метадалогія. Увогуле гэта стандарт — цалкам раскрываць метадалогію даследавання: як і што ты робіш і якім чынам прыходзіш да высноў. Менавіта адкрытая метадалогія дазваляе па-сапраўднаму ацаніць любы эксперымент. Па сутнасці, яшчэ да таго як пачаць эксперымент, сумленны даследчык апісвае, як ён будзе разважаць. Гэта выключае падгонку тэорыі пад факты. Акрамя таго, метадалогія ў дадзеным даследаванні вельмі простая.

3. Інструменталізацыя. Удзельнікі праекту ня толькі правялі даследаванне, але пакінулі асноўны інструмент — апытанне — у агульным доступе. Любы астролаг можа паспрабаваць яго прайсці, каб давесці свету сваю эфектыўнасць. Ён таксама можа азнаёміцца з метадалогіяй і дызайнам, адкрыта і прадметна пакрытыкаваць іх, калі захоча.

Ёсць у даследаванні адзін сур'ёзны мінус: ананімнасць — невядома, якія менавіта людзі стаяць за ім. І хаця, хто б за ім ні стаяў, гэта ніяк не паўплывае на першыя тры пункты і вынікі, пошук па сеціве падказаў, што за даследаваннем (і ўсім праектам) стаіць Спэнсер Грынбэрг, заснавальнік Clearer Thinking і Spark Wave. Ягоная рэпутацыя ў галіне матэматыкі і сацыяльных навук падмацоўвае якасць дадзенага доследу. Акрамя таго, праца абмяркоўвалася ў розных медыя, у тым ліку ў Ethics and Psychology і ZME Science, што сведчыць пра пэўны ўзровень вядомасці ў медыйнай прасторы.

Калі вы ведаеце працы, якія дэманструюць эфектыўнасць астралагічных прадказанняў, калі ласка, дзяліцеся імі ў каментах.

58 0 1 2 2

Sceptic.club

13 Sep, 15:42

Thoughts | Трамп хлусіць па-чорнаму. Чаму гэта не разбурае ягоную рэпутацыю?

Калі не глядзелі самі, то пэўна ж чулі, што днямі адбыліся дэбаты Трампа і харыс. Паводле CNN Трамп схлусіў 33 разы (минимум). Харыс — 1.

Напрыклад, Трамп безапіляцыйна заявіў:
1. Злачыннасць рэзка вырасла (у той час як з 2023 года ейны ўзровень знізіўся). Ладна, гэта можна спісаць на тое, што ён проста ня ў курсе. Але:
2. Трамп таксама сцвярджаў, што мігранты ў Спрынгфілдзе ядуць хатніх жывёлаў (гэты фэйк быў яшчэ раней абвергнуты і калі яго так непакоіць гэтае пытанне, ён павінен быў быць у курсе). Ну, ок, проста не дайшлі рукі навіны пачытаць. Але:
3. Драмп заявіў, што дэмакраты падтрымліваюць забойства немаўлят, нібы «дэмакраты хочуць дазволіць аборты нават пасля нараджэння». І гэта проста нейкая дзічына.

33 VS 1 — розніца не проста колькасная, а якасная. Здавалася б, на каго можа быць разлічаная такая неверагодная хлусня? І ці паўплывала гэта хоць неяк на рэпутацыю Трампа? Зусім не.

Як так?

Бо хлусня стасуецца з чаканнямі 49% амерыканцаў? Трамп хлусіць пра тое, што яны хацелі бы мець за праўду.

Але на кой ляд ім рэальнасць з такой праўдай??
Прычын дастаткова.

Каб апраўдаць свае эмоцыі і перакананні і каб легалізаваць іх. Каб мець прадстаўніка свойго светапогляду ў белым доме.

Каб нічога ў сабе не мяняць. Каб не разбірацца, не задаваць пытанні, моцна ня думаць. Не рэфлексаваць, не падымацца на сістэмны ўзровень мыслення.

Каб не мяняць свае звычкі, не расчароўвацца ў медных улюбёнцах і ў самім Трампе. Каб не згубіць адчуванне пляча аднадумцаў.

Каб не прызнаваць сваіх памылак і хібных поглядаў. Не чырванець перад суседзямі і люстэркам.

Каб пазбегнуць трыклятага кагнітыўнага дысанансу. Аўдыторыя Трампа ўпэўнена, што разумее, як устроены гэты свет. Любы нармальны чалавек у гэтым упэўнены, праблема ў тым, што ўпэўненасць можа ня мець рэальных падстаў.

Адчуванне разумення гэта ў вялікай ступені фізіялагічны працэс, які ўключае ўвесь арганізм. Таму любы кагнітыўны дысананс пагражае разбурыць ня толькі адчуванне яснасці і гармоніі, але і фізічнай цэласнасці. Каб супрацьстаяць такой сітуацыі, эвалюцыя ўзброіла нас цэлым арсеналам псіхалагічных абарон.

Па тых самых прычынах працуе прапаганда ў РФ і любой іншай краіне (дзе яна паспяховая) — яна кладзецца на падрыхтаваную глебу: на наяўныя ўстаноўкі, стэрэатыпы, перакананні і чаканні.

Каб выйсці з чужой гульні, ёсць толькі адзін спосаб — рэфлексія.

Інтэлект — гэта рыхтык тое, што дазваляе станавіцца чалавекам, хаця бы на нейкі час вырываючыся з рабства несвядомых рэакцый.

• • •
Гэты пост не ў падтрымку Трампа або Харыс. Гэта спроба зразумець, чаму ў такіх палітыкаў як Трамп хлусня не знічшае рэпутацыю. Такі стан рэчаў нагадвае культ. Як той «Храм народаў», які ў поўным складзе (913 чалавек) дабравольна выправіўся на нябёсы.

94 0 4 3 11

Sceptic.club

12 Sep, 17:18

Economics | Што там з рэвалюцыяй штучнага інтэлекту?

Спойлер: пакуль гэтая тэхналогія амаль не аказала эканамічнага ўплыву.

30 лістапада 2022 году кампанія OpenAI прэзентавала свету ChatGPT. Шмат хто бачыў у ім фактар, які кардынальна зменіць эканоміку на ўсіх узроўнях. Але выданне The Economist піша, што нават у Сан-Францыска, сусветнай тэхналагічнай сталіцы, няма і намёку на тое, што гэтыя чаканні спраўдзіліся.

Свет зноў аказаўся складаней, чым пра яго думалі.

Фармальна кожны карыстаецца штучным інтэлектам (ШІ), калі шукае нешта ў Google. Але каб ШІ раскрыў свой патэнцыял, кампаніям па ўсім свеце трэба набываць яго і адаптаваць пад свае патрэбы. Што стаецца вельмі нетрывіяльнай задачай.

Статыстычныя агенцыі ЗША запыталі пра ШІ на прадпрыемствах у больш шырокім спектры галін, чым IT. Выявілася, што толькі 5% з іх выкарыстоўвалі ШІ за апошнія два тыдні.

Неспакой выклікае бяспека дадзеных, перадузятасць алгарытмаў і галюцынацыі генератыўнага ШІ, што таксама запавольвае працэс.

Кампаніі, якім усё ж атрымалася зрабіць ШІ часткай сваіх працэсаў, выкарыстоўваюць яго для вузкага кола задач. Аптымізацыя абслугоўвання кліентаў, магчыма, з'яўляецца самай распаўсюджанай. Іншыя выкарыстоўваюць тэхналогію для маркетынгу і розных разлікаў, а, напрыклад, Starbucks — для распрацоўкі больш персаналізаваных прапаноў для кліентаў.

Калі вас не ўражваюць такія вынікі, то вы не адзінокі. Goldman Sachs стварыў біржавы індэкс, які адсочвае кампаніі, што (на думку банка) маюць найбольшы патэнцыял змены базавай прыбытковасці ад укаранення ШІ праз павышэнне прадукцыйнасці. Назіранні прадэманстравалі, што з канца 2022 году кошт акцый гэтых кампаній не паказаў асаблівага росту. Гэта значыць, што інвестары ня ўбачылі ў іх перспектыў дадатковай прыбытковасці.

Ёсць шэраг гісторый, якія дэманструюць поспех кампаній, што ўкаранілі ШІ. Але пры бліжэйшым разглядзе выяўляецца, што рэальны ўплыў на бізнэс-працэсы ад укарэненага ШІ мінімальны. Напрыклад, кампанія Klarna. Нядаўна гэтая інтэрнэт-кампанія па аказанні фінансавых паслуг заявіла, што ейны ШІ-памочнік выконвае працу 700 штатных агентаў па абслугоўванні кліентаў. Кіраўнік кампаніі сцвярджаў, што дзякуючы гэтай тэхналогіі колькасць супрацоўнікаў штогод змяншаецца на 1/5. Аднак гэта, у лепшым выпадку, няпоўная карціна. Klarna плануе хутка стаць публічнай, а размовы пра выкарыстанне ёю ШІ прыцягваюць увагу прэсы. Паводле дадзеных кансалтынгавай кампаніі CB Insights, скарачэнне штату Klarna пачалося задоўга да з'яўлення ШІ. Зараз кампанія каштуе ўдвая менш, чым у 2021 годзе, праз што яна і скарачае супрацоўнікаў. Выходзіць, ШІ тут ні пры чым.

Былі сур'ёзныя чаканні, што ШІ пакіне масу людзей без працы. Але ў макраэканамічных дадзеных росту няма прыкмет скарачэння працоўных месцаў. Кіраўніца МВФ было папярэджвала, што ШІ ударыць па рынку працы як «цунамі». Аднак на дадзены момант узровень беспрацоўя ў багатым свеце складае менш за 5%, што блізка да рэкорднага мінімуму. Доля занятых рабочых у багатых краінах таксама блізкая да рэкорднага максімуму. Рост заработнай платы застаецца высокім. Рынак працы не адчуў уплыву новых тэхналогій.

Эфект ШІ таксама не з'яўляецца відавочным, калі паглыбіцца ў лічбы. Працаўнікі не пераходзяць з кампаніі ў кампанію хутчэй, чым звычайна, як гэта магло быць, калі б шмат працоўных месцаў было знішчана.

Некаторыя эканамісты лічаць, што ШІ пераўтворыць сусветную эканоміку без масавых звальненняў праз павышэнне прадуктыўнасці. Тэарэтычна ChatGPT можа ўдвая скараціць час 1/3 працоўных задач, што сапраўды было бы істотным павышэннем эфектыўнасці.

Аднак макраэканамічныя дадзеныя і тут не фіксуюць перамен. Нават у ЗША, сусветным цэнтры ШІ, вытворчасць за гадзіну застаецца ніжэйшай, чым у 2020.

Рэвалюцыі не адбылося. Тым ня менш, трэба меркаваць, што ШІ пакрысе будзе пранікаць ва ўсе сферы эканомікі. Але абсалютнай большасці бізнэсаў, ад трактарабудаўніцтва да шыцця шкарпэтак, патрабуецца час, каб зразумець, чым ШІ можа быць карысны, і як яго інтэграваць у свае працэсы.

Крыніца: The Economist
• • •

А які ўплыў штучны інтэлект аказаў на вашую сферу дзейнасці?

What happened to the artificial-intelligence revolution?

So far the technology has had almost no economic impact

89 0 0 5

Sceptic.club

9 Sep, 18:28

False Science | ГРАФАЛОГІЯ: ШТО ЯНА САПРАЎДЫ МОЖА І ЧАГО НЯ МОЖА?

Нядаўна блогер Лядаў, распавядаючы пра Джэка Патрашыльніка, спаслаўся на меркаванне прафесійнага графолага...

Стоп. Графолага? Прафесійнага??

Вы ж памятаеце, што такое графалогія? Гэта — вучэнне, згодна з якім почырк моцна звязаны з псіхалагічнымі характарыстыкамі чалавека. Я думаў, мы даўно праехалі прыпынак, калі графалогію ўспрымалі сур'ёзна. Выявілася, што не.

Але пачаўшы пісаць пра графалогію пост, я сутыкнуўся з нечаканай праблема — сістэмных абвяржэнняў зусім мала. Атрымліваецца цікавая сітуацыя: навуковая супольнасць даўно сышлася на думцы, што графалогія мае з навукай столькі ж супольнага, колькі і астралогія, але довадаў на карысць такой пазіцыі ў сеціве знайсці цяжка.

Дык што, можа графалогія такі рэальна працуе?

З чаго я ўвогуле ўзяў, што навуковая супольнасць сышлася на беспадстаўнасці гэтага вучэння?

Спачатку пра тое, з чаго я гэта ўзяў:

Першае: гэта занадта добра, каб быць праўдай.

Другое: графалагічныя экспертызы, што я бачыў у СМІ, выглядаюць як астралагічны прагноз — максімальна абстрактна і агульна, то бок несур’ёзна.

Трэцяе: мае крыніцы кажуць, што графалогія — лухта.

Цяпер да пытання, «можа ўсё ж такі графалогія працуе?».

Спойлер: не працуе. Але з ёй склалася цікавая сітуацыя. Грунтоўныя даследаванні, якія засведчылі поўную неэфектыўнасць графалогіі, былі зроблены яшчэ да эпохі інтэрнэту. Менавіта таму ў сеціве гэтых работ і няма, а каб азнаёміцца з імі, трэба ісці ў бібліятэку і шукаць там наступнае:

• «Graphology: A Comprehensive Critique.» (1988)
• «The predictive validity of graphological inferences: A meta-analytic approach.» (1989)
• «The Bottom Line: Effect Size in Graphological Research» (1990)

Такім чынам, атрымліваецца, што навуковая супольнасць яшчэ да 90-х гадоў закрыла для сябе пытанне графалогіі. А вось графолагі дагэтуль не ўймуцца і актыўна пішуць, ствараючы сведчанні эфектыўнасці сваёй «навукі». Навошта? Ім трэба навуковыя публікацыі для павышэння даверу, прэстыжу і каб абгрунтаваць кошт сваіх паслуг.

Што робяць графолагі, каб заставацца на плаву?

Ствараюць міжнародныя і нацыянальныя асацыяцыі, школы і курсы. Натуральна ўсе гэтыя ўстановы займаюцца выдачай дыпломаў і сертыфікатаў.

Але

Навуковыя даследаванні не пацвярджаюць, што аналіз почырку можа надзейна прадказваць ці адлюстроўваць асабістыя рысы чалавека. Навуковыя ўстановы не прызнаюць графалогію як навукова абгрунтаваны метад аналізу асобы і паводзінаў.

Графалогія — гэта ілжэнавука. Па сутнасці, графалагічны аналіз гэта такое самае гаданне як карты таро або астралогія, якія абапіраюцца на суб’ектыўныя інтэрпрэтацыі.

Калі вы шануеце свой час і рэпутацыю, зварот да графалогіі дакладна вам не патрэбны.

• • •
А калі вам цікавыя пруфы і адказы на пытанні, чаму графалогію ўсё яшчэ могуць ўспрымаюць сур’ёзна, як людзі становяцца ў ёй «экспертамі» і адкуль у графалагічных школах бяруцца выкладчыкі, пераходзьце па лінку.

118 0 1 30 7

Sceptic.club

7 Sep, 13:28

296 1 1 11

Sceptic.club

5 Sep, 15:41

Book | ІЛЮЗІЯ ВЕДАЎ. ЧАМУ МЫ НІКОЛІ НЯ ДУМАЕМ НА АДЗІНОЦЕ

У апошнім посце я пісаў пра ілюзію глыбіні ведаў. Зараз хачу парэкамендаваць кнігу па гэтай тэме: «Ілюзія ведаў. Чаму мы ніколі ня думаем на адзіноце».

Ніжэй некалькі фрагментаў з кнігі.

У нашых галовах захоўваецца адносна мала падрабязнай інфармацыі пра навакольны свет. У гэтым сэнсе людзі падобныя да пчол. Мы фактычна дазваляем сваёй групе думаць замест нас. Таму, паколькі нашыя веды змешваюцца з ведамі іншых людзей, нашыя перакананні і погляды таксама фармуюцца грамадствам. Гэта спараджае ілюзію глыбіні ведаў.

Сутнасць ілюзіі глыбіні ведаў у наступным: да таго, як чалавек паспрабуе нешта растлумачыць, яму здаецца, што ён дастаткова разумее прадмет, але пасля тлумачэння — ужо не.

Справа ў тым, што захоўванне ў памяці мноства падрабязнасцяў не з'яўляецца неабходным для забеспячэння эфектыўнасці дзеянняў. Як правіла, нам патрэбная толькі агульная карціна. Таму таго, здавалася б, крытычна малога аб'ёму асабістых ведаў аказваецца дастаткова для нармальнага звычайнага жыцця. Аднак у той жа час упэўненасць у выказаных меркаваннях часам не адпавядае іхняй абгрунтаванасці.

Ілюзія глыбіні ведаў (або тлумачэння) дазваляе людзям займаць значна больш моцныя пазіцыі, чым яны могуць абгрунтаваць.

Тлумачэнні на аснове прычынна-наступнасных сувязяў, магчыма, з'яўляюцца адзінай формай мыслення, якая дазваляе разбурыць ілюзію глыбокай абгрунтаванасці тлумачэнняў і ў нейкай ступені змяніць стаўленне людзей да праблемы. Але калі меркаванне людзей фармуецца на падставе сакральных каштоўнасцяў, то прычынна-наступнасныя сувязі ня маюць аніякага значэння.

Мы пакутуем ад ілюзіі ведаў яшчэ і таму, што блытаем вядомае спецыялістам з тым, што ведаем мы самі. Той факт, што мы можам атрымаць доступ да чужых ведаў, стварае ў нас адчуванне, што мы ўжо ведаем, пра што кажам...

Кніга цудоўная, настойліва рэкамендую (эх, калі б існаваў у прыродзе беларускі пераклад...).

161 0 0 1 11

Sceptic.club

2 Sep, 16:51

Science | ІЛЮЗІІ ПЕРЫФЕРЫЧНАГА ЗРОКУ

Найлепшай ілюстрацыяй ілюзіі глыбіні разумення з'яўляюцца ілюзіі перыферычнага зроку.

Як мазгі фармуюць рэальнасць на перыферыі? У цэнтры выявы роўная сетка, справа і злева ламаная. Але калі вы паглядзіце ў цэнт выявы цягам 20 секунд, адбудзецца цуд і ламаная сетка па краях таксама стане роўнай (праўда на тэлефоне цуд можа не атрымацца, бо экран надта маленькі для гэтых мэтаў).

Згодна галандскаму даследаванню наш перыферыйны зрок (частка зроку па-за фокусам позірку) часта можа быць аптычнай ілюзіяй.

Іншае даследаванне прадэманстравала, што людзі не ўсведамляюць колераў у перыферыйным полі зроку. Удзельнікам даследавання надзявалі VR-акуляры і паступова прыбіралі колеры з перыферыі карцінкі. Выявілася, што часам удзельнікі не заўважалі адсутнасці колераў 95% іхняга візуальнага свету.

188 0 0 2 8

Sceptic.club

1 Sep, 11:10

Psychology | ІЛЮЗІЯ ГЛЫБІНІ РАЗУМЕННЯ

Тэматычны пост да Дня ведаў 🥸 Мы ўсе дарослыя людзі і ведаем шмат усякага рознага. Але ці сапраўды ведаем?

Даследаванні паказваюць, што мы ведаем менш, чым нам здаецца. Непрыемна прызнаваць, але гэта факт. Прычына ў ілюзорнасці часткі нашых ведаў.

Homo вельмі напружвае недахоп інфы, што выклікае дыскамфорт. Тады ён пачынае яе шукаць. Праблем няма, пакуль homo не сутыкаецца з адсутнасцю патрэбнай інфы ў прынцыпу. Або з адсутнасцю часу яе шукаць. Або з няўменнем гэта рабіць.

А яшчэ бывае, што наяўная інфа настолькі цешыць душу, што шукаць альтэрнатыву няма ніякага жадання. Такая сітуацыя спараджае ілюзію глыбіні разумення.

Як часта вы разважаеце пра тое, у чым не разбіраецеся?

Гэта важнае пытанне, але не спяшайцеся з адказам. Вярніцеся да яго пасля прачытання посту.

Насамрэч, мы ўсе часам пераацэньваем свае веды. У гэтым няма крыміналу, але ёсць два важныя моманты:
1. наколькі часта мы гэтак робім;
2. ці ўсведамляем мы, што такая сітуацыя магчымая.

Эканоміка, палітыка, работа імуннай сістэмы... вы абавязкова хоць раз у жыцці бралі ўдзел у размове на гэтыя тэмы. У рэшце рэшт, гэта частка нашага жыцця і мы павінны разбірацца ў іх. І нам здаецца, што разбіраемся. Але гэта не заўсёды так.

І гэта таксама нармальна, бо немагчыма разбірацца на 100% у тым, як працуюць складаныя сістэмы. Таму можна весці гаворку толькі пра ступень абазнанасці.

Судзіце самі, што можна сказаць пра сістэму, дзе сотні зменных, адна частка з якіх нам невядомая, а другая ня можа быць вядомай у прынцыпу? А гэта рыхтык нашыя ўлюбёныя тэмы пра палітыку і надвор'е.

Нават нескладаныя сістэмы, кшталту канструкцыі ровара або зліўнога бачка, паставяць многіх у тупік. Можаце праверыць сябе, намаляваўшы схему любой з гэтых прыладаў.

І што рабіць?

Ёсць цудоўны метад, каб даць рады ілюзіі глыбіні разумення:
паспрабуйце каму-небудзь патлумачыць тое, разуменне чаго вы хочаце ацаніць. Калі суразмоўцы няма — зрабіце гэта пісьмова (гэта яшчэ лепей і дазволіць захаваць твар).

Спроба патлумачыць вельмі добра паказвае сапраўдную ступень абазнанасці.

Зрабіце так:
1. Ацаніце сваё разуменне з'явы па 10-бальнай шкале на самым пачатку праверкі.
2. Патлумачце пісьмова ўяўнаму суразмоўцу, як гэтая з'ява ўстроена (без Google!).
3. Паўторна ацаніце сваё разуменне па 10-бальнай (цяпер можна гугліць).

Калі вы сумленна падышлі да тэсту, гатовы ставіць грошы, што вашая ацэнка сваіх ведаў стане ніжэй. Гэта нармальна. І важна. Гэта будзе вельмі карыснай праўдай пра вас.

Выяўленне ілюзіі глыбіні разумення дапаможа вам і ў дыскусіі, бо чалавек хутчэй прызнае сваю неправату, калі папрасіць яго патлумачыць сутнасць таго, што ён спрабуе давесці. Каб зразумець, наколькі чалавек абазнаны ў прадмеце, пра які вядзе гаворку, папрасіце яго патлумачыць, як гэта працуе.

Станіслаў Ежы Лец заўважыў: «Заўжды знойдуцца эскімосы, якія пачнуць вучыць папуасаў, як жыць у страшэннай спёцы». Я стараюся ня быць такім эскімосам 🙂

194 0 0 10

Sceptic.club

29 Aug, 19:16

Science | «Мудрасць натоўпу»: ненавуковая лухта ці рэальны феномен?

Канцэпцыя «мудрасць натоўпу» — гэта ідэя, што рашэнні групы людзей могуць быць лепшымі за рашэнні асобна ўзятых экспертаў. Гучыць контрынтуітыўна, згодны. Але ёсць падставы разгледзець феномен уважлівей.

На мудрасць натоўпу любяць спасылацца прыхільнікі дэмакратычнага шляху развіцця. Маўляў вось, усё ўжо навукова даказана — усім на выбары і будзе вам шчасце. І сапраўды ж даказана. Але, як звычайна, ёсць нюанс.

Для таго каб натоўп праявіў мудрасць, неабходна датрымацца некалькі ўмоў:

1. Разнастайнасць меркаванняў: Кожны чалавек павінен мець асабістую інфармацыю, нават калі гэта толькі адвольная інтэрпрэтацыя вядомых фактаў.
2. Незалежнасць: Меркаванні людзей не павінны быць пад уплывам меркавання іншых членаў групы.
3. Дэцэнтралізацыя: Людзі могуць выкарыстоўваць любыя веды з уласнай сферы працы і жыцця.
4. Агрэгацыя: Павінен быць механізм для аб'яднання індывідуальных меркаванняў у адно калектыўнае рашэнне.
5. Давер: Кожны чалавек верыць у справядлівасць групы.

І вось яшчэ што: Джэймс Суравецкі (аўтар канцэпцыі) безумоўна малайчына, але ж ён толькі журналіст, не навуковец. А як часта журналісты радуюць нас навуковымі вынаходніцтвамі?

Але гэтым разам журналіст прапанаваў сапраўды годную тэму. Канцэпцыя «мудрасці натоўпу» была праверана і пацверджана ў розных даследаваннях і эксперыментах, вось некалькі прыкладаў:

1. Эксірымент Фрэнсіса Гальтана (таго самага, легендарнага).
2. Даследаванне «Groups of Diverse Problem Solvers Can Outperform Groups of High-Ability Problem Solvers».
3. Даследаванне «Scaling up fact-checking using the wisdom of crowds».

Акрамя таго падставы эфекту «мудрасці натоўпу» былі апісаныя яшчэ ў XVIII стагоддзі з дапамогай тэарэмы Кандарсэ (Condorcet Jury Theorem).

Окей. Але калі «мудрасць натоўпу» сапраўды мае вялікую прадказальную сілу, чаму гэтым метадам так рэдка карыстаюцца на практыцы?

Эфект «Мудрасці натоўпу» спрабуюць выкарыстоўваць у практычных мэтах. Вось прыклады:

1. Good Judgment Project
2. CrowdMed
3. Twitter mood predicts the stock market»

Але, нягледзячы на сваю прадказальную сілу і поспех асобных праектаў, існуе шэраг тэхнічных прычын, чаму метад «мудрасці натоўпу» рэдка выкарыстоўваецца на практыцы. Гэта:

1. Недавер і кансерватыўнасць
2. Праблемы з арганізацыяй і кіраваннем
3. Псіхалагічныя і сацыяльныя фактары
4. Абмежаванні ў ведах і досведзе
5. Юрыдычныя і этычныя абмежаванні

Усё выглядае так добра... А ці ёсць крытыка метаду «мудрасць натоўпу»?
Так, але гэта не абвяржэнні існавання эфекту як такога, а ўказанне на фактары, якія могуць зводзіць ягоную эфектыўнасць да нуля. Вось асноўныя з іх:

1. Праблема інфармацыйных каскадаў
2. Групавое мысленне
3. Якасць удзельнікаў
4. Праблемы са зборам і апрацоўкай дадзеных
5. Канфлікты інтарэсаў і маніпуляцыя
6. Непрыдатнасць для складаных або спецыялізаваных задач

Такім чынам, можна быць упэўненым, што «мудрасць натоўпу» сапраўды існуе. Але правільна арганізаваць натоўп і сабраць дадзеныя не заўсёды проста, а часам немагчыма.

Такім чынам, калі правільна арганізаваць працэс, «мудрасць натоўпу» сапраўды можа быць магутным інструментам прагназавання і прыняцця рашэнняў.

Акрамя таго, варта разумець, што «мудрасць натоўпу» гэта не пра бінарныя пазіцыі «так» або «не», гэты феномен мае градацыі. Чым больш якасна забяспечаныя ўмовы, тым вышэйшую мудрасць праяўляе натоўп.

Дэталі і пруфы ў ТЭКСЦЕ

184 0 0 10

Sceptic.club

27 Aug, 18:44

Спадарства, у апошнім посце я ўзгадваў феномен «мудрасць натоўпу». Канцэпцыя зусім не новая, але малавядомая і выклікаючая шмат пытанняў у сваёй абгрунтаванасці. Ці хацелі бы вы даведацца пра яе падрабязней?

So‘rovnoma

Не, я і так ведаю, што гэта лухта
Так, чуў пра яе, але ня ведаю, ці можна ставіцца да яе сур'ёзна
Так, вельмі цікава, бо першы раз чую пра яе

39 ta ovoz

197 0 0 5

Sceptic.club

26 Aug, 11:37

Thoughts | Усеагульнае дэмакратычнае галасаванне — глупства?

Ёсць такая думка, што «ну, каго можа выбраць так званы народ, які нічога не разумее ні ў эканоміцы, ні ў адукацыі, ні нават у каналізацыйных камунікацыях? Гэта ж проста натоўп абывацеляў. І чым большы натоўп, тым дурнейшыя рашэнні ён прымае». Адпаведна, дэмакратыя гэта ражно і пустышка, бо абіраюць папросту самага харызматычнага, хто ўмее прыгожа наабяцаць і не пачырванець.

У такой пазіцыі сапраўды можна разгледзець рацыю. Здавальняючыся гэтай рацыяй, шмат хто пытанне для сябе закрывае з адчуванне, што спазнаў ісціну. Але калі капнуць пытанне глыбей, прыходзіш да зусім іншых высноў.

Па-першае, ёсць эфект «мудрасці натоўпу» (0, 1, 2, 3). Эфект у тым, што калектыўнае рашэнне можа быць лепшым за рашэнне асобнага эксперта. Безумоўна, эфект праяўляецца не пры любых умовах.

Па-другое, і гэта самае важнае, сэнс дэмакратычных выбараў не ў абранні самага кампетэнтнага, а ў наданні абранаму легітымнасці. Бо калі легітымнасць бясспрэчная — у грамадстве пануе палітычная згода, што і патрабуецца. А вось без легітымнасці пачынаюцца непрыемнасці і ўсялякая трасца.

Легітымнасць улады — вось сэнс выбараў. Таму нават аўтакраты ня могуць ад іх адмовіцца.

А кампетэнтнасць... Дык ёсць інстытуты і спецы ў іх, якія і робяць сваю справу. Задача прэзідэнта — бараніць канстытуцыю і гэтыя інстытуты, каб сістэма працавала.

І сапраўды, падумайце самі: калі б на выбарах стаяла задача абраць чалавека, які будзе кампетэнтны ва ўсіх пытаннях, якімі займаецца дзяржаўны апарат, ці не выглядае гэта як утопія? Ці можа існаваць такі чалавек у прынцыпу? Я лічу, што не.

226 0 0 18 11

Sceptic.club

21 Aug, 11:11

296 0 3 16

Sceptic.club

9 Aug, 17:51

Practice | Як незалежныя СМІ могуць супрацьстаяць дзяржаўнай прапагандзе з дапамогай бэкграунду?

Людзі чытаюць навіны ў перапынках між працай. Часу няма, сілаў таксама, то медыяспажыванне часта абмяжоўваецца аднымі загалоўкамі. Мала хто чытае матэрыял да канца, канцэнтруецца і ўзгадвае, што было раней. І гэта праблема.

Якасны навінасны матэрыял павінен утрымліваць бэкграўнд — важныя для разумення сітуацыі дэталі і факты (прыклад).

Здавалася б, гэтая дробязь важная для саміх журналістаў, навошта пра гэта думаць звычайнаму чытачу? Але праўда ў тым, што звычайных чытачоў ужо амаль не засталося. Мы ўсе хоць постам, хоць рэпостам сталі ўдзельнікамі медыйнага працэсу. Таму разуменне тонкасцяў журналісцкага майстэрства трэба кожнаму, як правы кіроўцы. Акрамя таго, ведаць, як мае выглядаць медыйны матэрыял, дапаможа надзейней ацаніць ягоную якасць.

Дык вось пра бэкграўнд: ён змяшчае навіну ў правільны кантэкст, тлумачыць сувязі з іншымі падзеямі і тым самым расстаўляе акцэнты. Гэта вялікая справа, я вам скажу.

Увогуле, якасны бэкграўнд — гэта яшчэ адзін спосаб супрацьстаяць прапагандзе. Бо тая ўсімі сіламі імкнецца выцясніць аўдыторыю з зоны правільнага кантэксту, у свет выдуманых ёй хімер. Дакладны бэкграўнд забяспечвае правільнае разуменне новых фактаў.

Напрыклад, «Спутник Беларусь» публікуе навіну. Сама навіна можа быць напісаная, без парушэнняў стандартаў журналістыкі. Але кантэкст, дададзены аўтарам, хутчэй за ўсё, будзе ўтрымліваць прарасійскую пазіцыю або прапагандысцкі парадак дня.

Такім простым спосабам ілжывы кантэкст становіцца часткай матрыцы разумення навакольнага свету.

Наяўнасць перадгісторыі ў канцы навіны не нашкодзіць чалавеку, які яе ведае, а чытач, які не ведае, зможа скласці ўласнае меркаванне на аснове поўнай інфармацыі.

Рэдактары незалежных СМІ павінны аналізаваць найбольш распаўсюджаныя тэмы, па якіх недастаткова інфармацыі, а таксама тэмы, над якімі асабліва старана працуе прапаганда, і ствараць для іх стандартны блок з бэкграўндам: некалькі абзацаў, якія заўсёды будуць суправаджаць навіны на гэтыя тэмы. Інакш абывацель з вялікай верагоднасцю будзе паддавацца прапагандзе з кожным днём усё больш.

Прырода чалавечага мыслення такая, што здольная прымаць за рэальнасць вельмі дзіўныя карціны. Мы можам жыць у абсалютным сюррэалізме, нават не ўсведамляючы таго. Гэты сюр малюе нам прапаганда. Але робіць яна гэта не з любові да мастацтва, а таму што стварыць несупярэчлівую карціну свету ня здольная па азначэнні.

На аснове тэксту Паўлюка Быкоўскага

• • •
Бонус
Калі вы кожны раз жахаецеся, чытаючы тэксты пра планы Пуціна захапіць краіны Балтыі або, напрыклад, Марс, у думках дадайце да навіны: «сіламі расійскай арміі, якая ўжо трэці месяц ня можа ўзяць горад Ваўчанск». Гэта адразу ставіць усё ў кантэкст. Вось яна — сіла бэкграўнду.
(крыніца)

396 0 0 16

Sceptic.club

6 Aug, 15:38

Opinion | Як даведацца, ці не сволач вы

«А ці не сволач я?» — вы ніколі не задаваліся пра сябе такім пытаннем?) ЦІкавы інтэлектуальны квэст, скажу я вам. Як атрымаць станоўчы адказ, калі гэта праўда?

Ніхто не лічыць сябе дрэнным, нават серыйныя забойцы знаходзяць сабе апраўданні, якія дазваляюць ім, прынамсі ва ўласных вачах, выглядаць больш-менш годна.

Мы добра ацэньваем уласныя якасці, калі гэта нешта нейтральнае, то бок не выклікае эмоцый. Напрыклад, звычайна не будзе праблемай прызнаць сваю балбатлівасць або рассеянасць.

Але пытанне «ці не пыхлівая я сволач з завышанай самаацэнкай?» — вельмі ацэначнае і эмацыйна нагружанае, таму спараджае максімальную матывацыю дасягнуць пажаданага адказу: «Ну, канечне ж не!» Мы ўключаем рацыяналізатара і хутка падбіраем выгодныя аргументы.

Акрамя таго, свалачны характар не так проста ацаніць — у нас папросту няма дастатковага разумення сутнасці свалачызму. Таму інтэрпрэтаваць доказы на сваю карысць будзе вельмі лёгка. Аднак частата ўжыванне слова «сволач» і тое, наколькі яно эмацыйна нагружана, сведчыць, што за ім хаваецца нешта вельмі важнае для нас.

Для чаго ўвогуле ўсе гэтыя інтэлектуальныя высілкі, калі можна проста лічыць сябе безумоўна добрым чалавекам? Нават не ведаю... можа, каб атрымаць шанец сапраўды ім быць.

Калі вам цікава, як я адказваў для сябе на пытанне «ці не сволач я?», тэкст ТУТ.

318 0 0 8

Sceptic.club

3 Aug, 12:59

Thinking | Як метафары накіроўваюць мысленне

Метафара — добра знаёмы мастацкі прыём. Напрыклад, імунную сістэму часта параўноўваюць з войскам, якое абараняе арганізм ад «уварвання» патагенаў.

Як выявілася, метафара — гэта нешта большае, чым проста эфектны мастацкі прыём. Выбар канцэптуальных метафар істотна ўплывае на нашыя думкі і рашэнні.

У адным даследаванні двум групам удзельнікаў была прадстаўлена справаздача пра рост злачыннасці ў горадзе. Адна група атрымала справаздачу, якая пачыналася са слоў «Злачыннасць — гэта вірус, які спусташае горад», другая — справаздачу, што пачыналася са слоў «Злачыннасць — гэта звер, які спусташае горад».

То бок успрыманне з'явы «злачыннасць» абедзвюма групамі было наўмысна апасродкаванае дзвюма рознымі метафарамі — «як вірус» і «як звер».

Пасля ўдзельнікаў запыталі, якія захады яны зрабілі бы для вырашэння праблемы злачыннасці.

Тая група, што думала пра злачыннасць як пра звера, значна часцей рэкамендавала карныя захады — павелічэнне колькасці паліцэйскіх і зняволенне злачынцаў.

Група, якая думала пра злачыннасць як пра вірус, была схільная прапаноўваць захады па аналогіі з эпідэміялогіяй: стрымаць праблему, вызначыць прычыну і ліквідаваць яе, а таксама правесці сацыяльныя рэформы.

Удзельнікі зусім не ўсведамлялі, які ўплыў гэтыя метафарычныя ўстаноўкі аказалі на іхні выбар. Калі іх запыталі, чаму яны прапанавалі менавіта такія рашэнні, рэспандэнты ў асноўным тлумачылі свой выбар статыстыкай злачыннасці, якая пры гэтым была аднолькавай для абедзвюх груп, але не метафарай, якая аказалася найбольш уплывовым фактарам.

Улічваючы прыроду нашага метафарычнага мыслення, варта падумаць, наколькі адэкватныя нашыя канцэптуальныя метафары, бо дрэнныя метафары вядуць да дрэннай палітыкі.

Сіла ўплыву метафар на нашае мысленне робіць гэты інструмент спакуслівым і даступным для махляроў і палітыкаў з уласнымі інтарэсамі. Метафары таксама спрыяюць інтэрналізацыі мовы дэгуманізацыі, якая пракладвае нам канцэптуальную дарогу да найгоршых відаў чалавечых злачынстваў (усе памятаюць гісторыю пра тутсі і хуту ў Руандзе 1994).

Дапусцім, вы заўважылі, што вашая група трымаецца канцэпцый, метафарычная аснова якіх з'яўляецца шкоднай. Ці можна рэканструяваць гэтую канцэпцыю на іншай метафарычнай аснове?

Так.

Першы крок: звярніце ўвагу на сутнасць метафары, а яна не заўсёды відавочная.

Другі крок: абгрунтуйце, чаму гэтая метафара непажаданая і патрабуе замены.

Чым глыбей метафара ўкаранёная ў калектыўную псіхіку, тым цяжэй яе замяніць. Аднак нават невялікія змены могуць даць значны эфект.

Вельмі важнае само па сабе ўсведамленне метафарычнай прыроды нашых уяўленняў. Усвядоміўшы гэта, мы атрымліваем магчымасць бачыць, што можна змяніць ва ўласным мысленні, каб уплываць на сітуацыю. Метафары ўплятаюцца ў тканку мовы і вызначаюць, як мы ўспрымаем і фармулюем абстрактныя паняцці, з якіх складаецца нашае жыццё: каханне, смерць, палітыка, культура, эканоміка і шмат іншых важных рэчаў.

Тэкст цалкам

286 0 0 13

Sceptic.club

30 Jul, 13:59

Medicine | Зомбі. Як прапаганда нявечыць псіхіку

Часта можна пачуць пра замбаванне, якім займаецца прапаганда. Звычайна гэта ўспрымаецца як метафара, але ёсць рэзон успрымаць такое параўнанне як рэальны стан рэчаў.

У псіхіятрыі ёсць такі дыягназ як індуцыраваны псіхоз — гэта псіхічнае захворванне, якое характарызуецца з'яўленнем брэдавых ідэй у здаровага чалавека, які кантактуе з псіхічна хворым (ICD-10, F24 Induced delusional disorder).

Механіка простая: ёсць індуктар — крыніца брэдавых ідэй і ёсць рэцыпіент — той, хто пераймае гэтыя брэдавыя ідэі.

Ці можна назваць брэдавымі крамлёўскія наратывы? У большасці выпадкаў так. То прапагандыст — гэта крыніца брэдавых ідэй (індуктар), глядач — рэцыпіент. Розніца з клінічным кейсам толькі ў маштабе. А яшчэ ў тым, што прапагандыст трызніць за зарплату. Але гэта тэхнічны нюанс, які не мяняе сутнасці.

Я нават блізка не доктар, таму пракансультаваўся са знаёмым псіхіятрам (стаж больш за 20 гадоў), ці можна назваць прапаганду мэтанакіраваным зламысным індуцыраваннем псіхозу? Той пацвердзіў, што адназначна прыкметы індуцыраванага псіхозу ва ўздзеянні прапаганды назіраюцца.

Тое самае пытанне я задаў эксперту па нэйрафізіялогіі, выкладчыку медычнага ўніверсітэта — адказ аналагічны: «так, дакладна прыкметы індуцыраванага псіхозу ёсць (хаця і нельга ўсё зводзіць толькі да яго)».

Такім чынам, мы маем ня проста ілжывыя гісторыі і купу падонкаў, а абсалютна канкрэтны механізм псіхічнага ўздзеяння з мэтай масавага заражэнне насельніцтва брэдавымі ідэямі.

Гучыць па-новаму, пагадзіцеся.

Уявіце, што нехта наўмысна пачаў распаўсюджваць халеру? Што б з ім зрабілі? Адразу спаймалі бы і жорстка пакаралі, незалежна ад палітычнага курсу ўладаў, бо гэта ўжо ня толькі па-за палітыкай, але і па-за мараллю. А ў народзе праклялі бы да пятага калена.

Прапаганда робіць тое самае — масава заражае нашых блізкіх і дзяцей псіхічнай хваробай. Але як мы на гэта рэагуем?

Я лічу, што каб нешта змянілася ў будучыні, стаўленне да прапаганды павінна стаць як да нечага недапушчальнага, як да фекалій у ліфце.

А што рабіць зараз? Ды нічога новага: гадаваць інфармацыйны імунітэт і быць скептычней.

681 1 4 3 20

Sceptic.club

25 Jul, 18:59

Убачыў гэтую карцінку і зразумеў, што яна — найлепшая ілюстрацыя адказу на пытанне «адкуль бярэцца сацыяльнае зло?».

Г Р У П А В Ы К А Н Ф А Р М І З М

Групавы канфармізм ляжыць у аснове ўсіх катастроф, якія мы ствараем уласнымі рукамі.

Так, без яго ўвогуле чалавек быў бы немагчымы. Але ён жа робіць магчымым зло неверагодных маштабаў, з горамі трупаў і рэкамі крывавых слёз.

Той самы групавы канфармізм дазваляе стаць людаедам нават не заўважыўшы гэтай метамарфозы. Або шчыра спачуваць людаедам, бо «падчас вайны нельга казаць пра сваіх дрэнна».

А наколькі моцна гэны, трасца яго бяры, канфармізм кіруе вамі? Вызначыць гэта лёгка, проста адкажыце сабе шчыра на пытанне: вы за сваіх ці за справядлівасць?

Палёт у адзіночку нельга назваць прыемным заняткам, таму мала хто гэтым займаецца. Але бачыць самастойна, думаць самастойна, вырашаць самастойна... хіба гэта не крута? Каштоўнасці для годных людзей з чыстым сумленнем.

Fly your own way

345 0 1 7 17

Sceptic.club

22 Jul, 12:32

Opinion | Сакральнасць ведаў

Тысячы гадоў пратрымалася канцэпцыя сакральнасці ведаў, якія нельга перадаваць нікому, акрамя сваіх. «Я сакрэт звона ведаю! Ведаю, але не скажу! Бацька сакрэт медзі звона ведаў. Паміраў — мне перадаў. Яго больш ніводзін чалавек ня ведае! Толькі я!»

Нават у клятве Гіпакрата сказана, што майстэрства медыка можна перадаваць толькі сваім, «але нікому іншаму». Сярэднявечныя гільдыі майстроў старанна ахоўвалі свае сакрэты. Гэта, брат, такая таямніца, такая таямніца, толькі абраныя вартыя яе. Дзвесце гадоў пад страшным сакрэтам збройныя майстры перадавалі найлепшым сваім вучням страшны сакрэт — сталь трэба загартоўваць у мачы. І толькі праз дзвесце гадоў даведаліся, што ў вадзе сталь загартоўваецца ня горш.

Не існуе ніякіх сакральных сакрэтаў, даступных толькі абраным і пасвячоным. Ні ў вытворчасці, ні ў паэзіі, ні ў бізнесе, ні ў кіраванні дзяржавай, ні ў любым відзе творчасці. Праца любога, нават самага дасканалага майстра, складаецца з паўтарэння мноства аднолькавых дзеянняў, якім можна навучыць практычна кожнага чалавека.

Паводле сваёй прыроды веды ўвогуле супрацьлеглыя сакрэтнасці. Таму, як толькі вы чуеце, што сакральныя веды будуць даступныя вам толькі на пэўным узроўні, што афіцыйная навука старана прыхоўвае, што ёсць унікальныя хавальнікі таемных ведаў: тыбецкія махатмы, кабала, ілюмінаты, вучэнне разэнкрэйцэраў, найвышэйшы ўзровень саенталогіі ды іншыя банкі восьмага таера, вы можаце не сумнявацца — перад вамі шарлатаны і ашуканцы.

Заўсёды.

© Дзмітры Чарнышоў

387 0 0 5 13

Sceptic.club

19 Jul, 14:01

Opinion | Ва ўсім вінаватая постпраўда. А што гэта?

Вас не бянтэжыць слова «постпраўда»? Апошнія гадоў 10 яго актыўна карыстаюць для тлумачэння розных з’яў у медыйнай прасторы. Занадта розных. Стала шмат фэйкаў? Дык гэта таму што эпоха постпраўды. Тролі апанавалі каментары? І гэта наступства постпраўды. Што ні палітык, то папуліст? О, дык гэта таксама таму што постпраўда руліць.

Окей, ва ўсім вінаватая постпраўда. Але што гэта такое? Вось вы ведаеце?

Гэтым словам імкнуцца патлумачыць шмат чаго, толькі ў мяне адчуванне, што гэта як тлумачэнне «патамушта гладыёлус». Нейкі сурагат сэнсу без фактычнага зместу. Чарговы папулярны сімулякр. Не?

Вось асноўныя рысы эпохі постпраўды, якія ў мяне атрымалася вывудзіць з сеціва:

Эмацыйны рэзананс: людзі больш ахвоча прымаюць інфармацыю, якая рэзануе з іхнімі эмоцыямі і перакананнямі, нават калі гэтая інфармацыя не адпавядае рэчаіснасці.

Непавага да фактаў: у эпоху постпраўды факты часта ігнаруюцца або адкідаюцца, калі яны не адпавядаюць перакананням ці палітычным інтарэсам.

Палітычная маніпуляцыя: палітычныя лідары і групы часам выкарыстоўваюць постпраўдзівасць для маніпулявання грамадскай думкай, распаўсюджваючы дэзінфармацыю і спекуляцыі.

Роля сацыяльных медыя: сацсеткі спрыяюць хуткаму распаўсюду неправеранай інфармацыі, бо алгарытмы часта аддаюць перавагу кантэнту, які выклікае моцныя рэакцыі.

Ну, слухайце, сапраўды нагадвае нашыя рэаліі.

Але.

Ці было калісь іначай? Няўжо нехта думае, што ў сярэднявеччы людзі не былі схільныя думаць сэрцам, ігнараваць факты і маніпуляваць чужымі настроямі? Ці мо ў Англіі ХІХ стагоддзя было іначай? Упэўнены, ужо ў пячоры Ласко справы абстаялі роўна так жа сама. З навінак толькі з’яўленне сацыяльных медыя. То ў чым адкрыццё?

Абазнаныя людзі падказалі, што фішка ў лічбавых тэхналогіях і спароджаных імі сацыяльных медыях: лёгкі доступ людзей да інфармацыі, а інфармацыі да людзей з фантастычнай хуткасцю.

Эпоха постпраўды — гэта экспаненцыйны рост колькасці тэкстаў, якія апелююць найперш да эмоцый і часам цалкам ігнаруюць факты, што істотна ўплывае як на мысленне людзей, так і іхнія рашэнні. Пры гэтым не істотна, ігнараванне наўмыснае ці не. Гаворка пра фактычную якасць медыя-прасторы, незалежна ад таго, чым кіруюцца аўтары тэкстаў.

То ці трэба для ўсёй гэтай трысцы асобнае слова? А хай будзе. Чаму не? Сапраўды адбываецца нешта адмысловае, будзем называць гэта постпраўдай.

Але важна адзначыць: постпраўда — гэта не прычына злоўжывання эмоцыямі, хлусні ды іншых непрыгожых рэчаў. Постпраўда — гэта толькі назва з’явы. Як музыка не стварае мелодыі, а спорт — рэкорды. Усё гэта робяць людзі. Я кажу пра адказнасць. Таму спісваць дрэнныя паводзіны палітыкаў і журналістаў на эпоху постпраўды гэта, прабачце, хрэнь поўная.

Тэкст цалкам

Ва ўсім вінаватая постпраўда. А што гэта?

Вас не бянтэжыць слова «постпраўда»? Апошнія гадоў 10 яго актыўна карыстаюць для тлумачэння розных з’яў у медыйнай прасторы. Занадта розных. Стала шмат фэйкаў? Дык гэта таму што эпоха постпраўды. Тролі апанавалі каментары? І гэта наступства постпраўды. Што ні палітык, то папуліст? О, дык гэта такса...

379 0 1 2 13

Sceptic.club

16 Jul, 15:23

Practice | Калі фактчэк абавязковы?

На днях у сеціве з'явілася інфа пра нейкія нерэальна людажэрскія заклікі з высокадухоўнага расійскага тэлеканала «Царград»:

Наши ракеты не убивают людей. Ни одного человека. Там не люди.

Гучыць гэта, ну, проста дзіка. Але, ці сапраўды яно было?..

Я вось усё кажу: фактчэк — гэта нашае ўсё, фактчэкаем, не лянуемся, фактчэк — маст хэв... Але ж ці магчыма фактчэкнуць усё? Усё, што спажываеш?

Вядома, гэта нерэальна. Але яно і ня трэба, бо гэта як мыццё рук пасля кожнага дотыку — абсэсіўна-кампульсіўны разлад і клініка (хаця журналісты павінны фактчэкаць УСЁ, такая ў іх доля).

І як быць? А вельмі проста: фактчэкаць тады, калі інфа вам ВЕЛЬМІ падабаецца. «Падабаецца» — значыць пацвярджае вашыя перакананні на 200%, ад чаго на душы становіцца радасна і карціць гэтым неадкладна падзяліцца.

Атрыманне прыемнай інфармацыі — гэта момант інтэлектуальнай слабасці, бо ў гэтае імгненне крытычнае мысленне вымыкаецца цалкам, а давер наадварот выкручваецца напоўніцу.

У гэты момант мільёны юзэраў ціснуць share, каб падзяліцца інфой пра жыдамасонскую змову, рэптылоідаў, зраду ды іншую дзічыну. Прапаганда вельмі добра выязджае на гэтай асаблівасці псіхікі, бо аўдыторыя сама за дарма робіць ейную працу — распаўсюд дэзы.

Першае правіла Sceptic.club: калі нешта гучыць надта добра, каб быць праўдай, хутчэй за ўсё гэта мана. І гэта 100-адсоткавая нагода для фактчэку.

Калі інфа вам падабаецца, да яе варта ставіцца ўдвая скептычней. Гэта той момант, калі фактчэк неабходны. Мяне гэты падыход рэгулярна выручае, ён рэальна працуе.

Але, на жаль, некаторы трэш такі аказваецца праўдай. Буча — праўда, адміністратыўка за б-ч-б шкарпэткі — прауда і, як выявілася, заявы на «Царградзе» таксама ні разу не прыкол:

…Надо отдать себе отчёт — просто и страшно: на той стороне нет людей. Ни одного человека. Наши ракеты не убивают людей. Ни одного человека. Там не люди. Поясню: наши ракеты летят в бойцов ВСУ и нацистов. А все остальные Бучи - воспаленное сознание их пропаганды.

Если мы не примем это как данность, если мы не запретим себе считать их людьми, жалеть их, беречь их — мы ослабим себя.

Не надо оправдываться за попадание в детскую больницу. Надо сказать: хотите, чтобы это прекратилось? Сдавайтесь. Капитулируйте. И тогда мы, может быть, вас пощадим...

Калі ж часу на фактчэк зусім няма, проста адкладзіце неверагодную навіну да таго часу, пакуль яе ня спраўдзяць іншыя ўдзельнікі медыяпрацэсаў.

Давер мае быць абгрунтаваны, а рэпост — свядомы.

379 0 0 5 23

Реклама в мини приложениях Telegram

Продаётся канал | Психология

SearcheeBot

Sceptic.club

Kanal geosi va tili

Toifa

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

Sceptic.club

266

Kanalda mashhur

Sayt tili

Реклама в мини приложениях Telegram

Продаётся канал | Психология

SearcheeBot

Sceptic.club

Kanal geosi va tili

Toifa

266

Kanalda mashhur