BELARUSIUM

У лютым 1943 году вёска Росіца трапіла ў зону правядзеньня нямецкае карнае апэрацыі накіраванае супраць партызан і цынічна названай немцамі «Зімовае чараўніцтва», у якой удзельнічалі 7 латвійскіх батальёнаў, 1 ўкраінская і 1 летувіская рота войск СС.

У рамках гэтае апэрацыі немцы плянавалі стварыць 40-кілямэтровую зону безь людзей і населеных пунктаў. Для выкананьня гэтае мэты яны спалілі больш за 300 вёсак на тэрыторыі Беларусі й яшчэ некалькі сотняў на тэрыторыі Расіі. Многіх жыхароў гэтых вёсак спалілі разам зь іх дамамі, астатніх адправілі ў канцлягеры.

Гэтая страшная доля спасьцігла й вёску Росіца.

Мясцовых жыхароў сабралі ў касьцёле, дзе яны амаль пяць дзён чакалі нямецкага «суда», увесь гэты час іх як маглі падтрымлівалі сьвятары — Юры Кашыра й Антоні Ляшчэвіч, толькі яны мелі права выходзіць з касьцёла. Яны прыносілі людзям ежу, хрысьцілі, спавядалі, рабілі ўсё што маглі.

Затым маладых і дужых людзей адправілі ў лягеры, а старых, слабых, цяжарных і хворых спалілі ў самых вялікіх хатах і канюшні на процілеглым ад касьцёла беразе возера.

Ксяндзам было прапанавана выйсьці жывымі й вольнымі, але яны засталіся са сваёй паствай і загінулі разам зь імі.

Усяго ў Росіцы загінула 1528 чалавек. На месцы аднаго з жудасных вогнішчаў, у якім загінулі больш за 600 чалавек і ксёндз Юры Кашыра, знайшлі рэшткі крыжа для працэсій (сьвятар ішоў зь ім наперадзе калёны людзей) і абгарэлую руку, у якой быў заціснуты ружанец.

Ксёндз Антоні Ляшчэвіч быў застрэлены за настойлівыя просьбы выратаваць дзяцей.

На першым здымку — помнік забітым у Росіцы.
На другім — ікона блаславёных Антонія Ляшчэвіча й Юрыя Кашыры ў касьцёле Найсьвяцейшае Тройцы ў Росіцы.

Барацьба «Да крыжа» — беларуская народная гульня, што нагадвае вольную барацьбу.

Барцам дазваляецца штурхаць, даваць падножкі, хапаць за ногі. Перамагае той, хто прыцісьне суперніка сьпіною да зямлі й утрымае яго рукі, разведзеныя ў бокі.

На здымку — мэдаль «Барацьба „Да крыжа“» з сэрыі «Беларускія народныя спартыўныя гульні». Аляксандар Зіменка. 1981 год.

Менск, пасьля зносу Малога гасьцінага двара й гандлёвых радоў.

1947 год.

Касьцёл сьвятога Антонія ў Княжыцах – велічны помнік віленскага барока на Віцебшчыне.

Пабудаваны ў другой палове XVIII стагодзьдзя як частка манастырскага комплексу дамініканаў. Кляштар зачынілі пасьля паўстаньня 1830-31 гадоў, а сам касьцёл – пасьля паўстаньня Каліноўскага. Тады будынак перадалі Маскоўскаму патрыярхату праваслаўнае царквы – і, вядома ж, упрыгожылі «цыбулькамі». Як царква Аляксандра Неўскага храм прастаяў да 1965 году, пакуль ня быў канчаткова зачынены савецкімі ўладамі. З тое пары пабудова паступова разбураецца – хоць і дагэтуль уражвае сваім размахам.

Падзеі 17 лютага:

1370 — бітва пад Рудавай паміж войскам Вялікага Княства Літоўскага й крыжакамі.

1387 — прывілеем Ягайлы ўтворанае Віленскае біскупства.

1943 — нацысты спалілі 30 жыхароў вёскі Росіца, у тым ліку сьвятароў Антона Ляшчэвіча і Юрыя Кашыру, якія засталіся зь вернікамі й самі пайшлі на сьмерць.

1947 — радыёстанцыя «Голас Амэрыкі» пачала трансьляцыі на Савецкі Саюз.

1987 — заснаваны Дзаржаўны аркестар сымфанічнае й эстраднае музыкі БССР пад кіраўніцтвам Міхала Фінбэрга.

1992 — машыністы чыгункі Менску й Воршы абвясьцілі перадстрайкавы стан.

Нараджэньні:

1806 — Канстантын Тышкевіч, беларускі археоляг, гісторык, этнограф, фальклярыст, адзін з заснавальнікаў беларускае навуковае археалёгіі.

1837 — Канстантын Ельскі, вучоны-біёляг, географ, геоляг і падарожнік.

1910 — Хведар Ільяшэвіч, беларускі паэт, журналіст, гісторык, магістар філязофіі.

1928 — Уладзімер Дамашэвіч, беларускі пісьменьнік.

1952 — Леанід Калядзінскі, беларускі археоляг, кандыдат гістарычных навук, дацэнт.

1952 — Уладзімер Крываблоцкі, беларускі мастак-манумэнталіст, жывапісец.

1968 — Алесь Белы, беларускі гісторык.

Сьмерці:

1626 — Станіслаў IV Кішка, рэлігійны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага.

1865 — Аляксандар Вашкоўскі, удзельнік паўстаньня 1863—1864 гадоў, апошні начальнік Варшавы за часамі паўстаньня.

1926 — Ян Цепляк, дзяяч каталіцкае царквы.

1938 — Міхась Багун, беларускі паэт і перакладчык.

2013 — Сакрат Яновіч, беларуска-польскі пісьменьнік.

У сярэдзіне 1950-х гадоў Браніслаў Ржэўскі праводзіў уласную кампанію публічных зваротаў да ўлад — піша лісты ў цэнтральныя беларускія газэты й ва ўстановы, зьвяртаецца да вядомых дзеячоў БССР. У зваротах у рэзкай форме выказваўся пра нацыянальную палітыку, якая праводзілася савецкімі ўладамі на Беларусі, пра адміністрацыйныя абмежаваньні ўжываньня беларускае мовы ў сфэры адукацыі, культуры й публічнага жыцьця. Акрамя таго, арганізуе напісаньне студэнтамі Гарадзенскага пэдагагічнага інстытута заяваў пра становішча нацыянальнае школы. Паводле ўспамінаў Вячаслава Анушкевіча, пасьля таго, як адну з напісаных па-беларуску навуковых прац Браніслава Ржэўскага зноў не прынялі да друку, у адным са зваротаў ён напісаў:

«Што вы робіце, вы ж губіце ў Беларусі ўсю адукацыйную сыстэму, вы хаваеце беларускую мову. Як гэта магчыма, што ўсе школы ў вёсцы на беларускай мове, у гарадох ёсьць на расійскай, а інстытуты ўсе на расійскай, ніводнага няма на беларускай».

Тамсама ён казаў, што

«Ужо даўно быў кандыдатам у вязьні, але неяк Бог абносіў».

16 лютага 1957 года Ржэўскі арыштаваны на лекцыі ў інстытуце, у яго доме быў праведзены ператрус.

Друя, вуліца Дамініканская. Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага й кляштар дамініканаў.

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітае ў 1795 годзе, калі Друя апынулася ў складзе Расейскае ймпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзеяць. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1832 годзе расейскія ўлады гвалтоўна ліквідавалі кляштар. У 1839 годзе будынкі гвалтоўна адабралі ў Сьвятога Пасаду й перадалі Ўрадаваму сыноду Расейскае ймпэрыі (Маскоўскай царкве).

У канцы XIX стагодзьдзя спустошаныя будынкі пачалі разьбіраць на цэглу. У 1909 годзе расейскія ўлады ўзарвалі касьцёл.

На здымку — касьцёл падчас выбуху. 1909 год.

Менск, дворык па вуліцы Валоцкай. Удалечыні — касьцёл Сьвятога Тамаша Аквінскага.

1830-ыя гг. Малюнак зроблены Чаславам Манюшкам.

...Беларус — вялікі аматар пажартаваць над суседам, але яшчэ больш над самім сабой. Ён назіральны й таму падмячае тыповыя рысы характару людзей...

...Напрыклад, ішоў селянін лесам і ўбачыў, што маланкі нешта б’юць зь неба толькі ў адзін корч. Падышоў, прыгледзеўся, аж гэта бог ваюе з чортам і нічога яму ня можа зрабіць. Пальне, а той высунецца, і ў неба — дулю. Мужык вырашыў памагчы. Зарадзіў стрэльбу срэбнай, на нячысьціка, куляй і забіў чорта на месцы. Тут з неба голас: «Бэндзеш сьвенты». Бедалага аж за галаву схапіўся: «Бож-жа ж мой, і там палякі!»

З нарысу «Зямля пад белымі крыламі» Ўладзімера Караткевіча, разьдзел «Людзі зямлі беларускай».

Падзеі 16 лютага:

1704 — утвораная Варшаўская канфэдэрацыя.

1925 — пры Інбелкульце заснаваная бібліятэка, цяпер — Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Я. Коласа НАН Беларусі.

1956 — паводле абвінавачваньня ў «беларускім нацыяналізьме» асуджаны да 7 гадоў зьняволеньня выкладнік Гарадзенскага пэдагагічнага інстытуту Браніслаў Ржэўскі.

1999 — у Беларусі пачаўся першы пасьля абвяшчэньня незалежнасьці перапіс насельніцтва.

Нараджэньні:

1758 — Юльян Урсын Нямцэвіч, пісьменьнік, палітычны дзяяч, гісторык, ад’ютант Тадэвуша Касьцюшкі.

1895 — Францішак Кушаль, беларускі вайсковец.

1902 — Рыгор Мурашка, беларускі паэт.

1924 — Андрэй Засьпіцкі, беларускі скульптар.

1925 — Іван Навуменка, беларускі пісьменьнік і літаратуразнаўца.

1939 — Чэслаў Неман, польскі музыка і сьпявак.

Сьмерці:

1665 — Стэфан Чарнецкі, вайсковы дзяяч Рэчы Паспалітай.

1905 — Павал Баброўскі, беларускі гісторык і этнограф.

1940 — Казімер Мікалай Міхалькевіч, рымска-каталіцкі дзяяч, біскуп.

1952 — Еўсьцігней Міровіч, беларускі драматург і тэатральны рэжысэр.

1987 — Залман Гарэлік, беларускі савецкі геоляг, тэктаніст.

2012 — Леанід Анцімонаў, беларускі мастак.

Сынагога ў Нароўлі.

Драўляную сынагогу ў Нароўлі збудавалі ў XVIII стагодзьдзі.

У 1936 годзе сынагогу зачынілі савецкія ўлады, ужо тады яна была трухлявая. Будынак згарэў за часамі Другое Ўсясьветнае вайны.

Б. Шышка, 1907 год.

Вільня, дворык дома Ляховічаў па вуліцы Замкавай.

1909 год.

Падзеі 15 лютага:

1386 — хрост вялікага князя Ягайлы й ягоных братоў Карыгайлы, Сьвідрыгайлы, Віганда й баяраў у каталіцтве, Ягайла быў ахрышчаны пад імём Уладыслаў.

1563 — войска Івана Жахлівага захапіла Полацак.

1863 — у бітве каля вёскі Рэчыца Пружанскага павету загінуў Станіслаў Сангін.

1916 — у Вільні выйшаў першы нумар газэты «Гоман».

1989 — Савецкі Саюз афіцыйна пацьвердзіў вывад усіх сваіх войскаў з Аўганістану.

Нараджэньні:

1890 — Леакадзія Раманоўская, сястра Янкі Купалы, купалазнаўца.

1901 — Сяргей Бабрук, савецкі вайсковец беларускага паходжаньня.

1904 — Ларыса Александроўская, беларуская опэрная сьпявачка.

1912 — Навум Перкін, беларускі літаратуразнавец, крытык, празаік.

1915 — Іван Кабушкін, удзельнік менскага камуністычнага падпольля ў гады нямецка-савецкай вайны.

1923 — Аляксандар Грыгор’еў, беларускі дысідэнт, удзельнік антысавецкага падпольля, палітычны вязень.

1959 — Пятро Васючэнка, беларускі літаратуразнаўца, крытык, празаік, драматург, эсэіст, казачнік і аўтар фэнтэзі.

Сьмерці:

1958 — Язэп Рэшаць, беларускі рэлігійны і культурны дзяяч, тэоляг, публіцыст.

1975 — Міхал Сапоцька, каталіцкі сьвятар беларускага паходжаньня.

2022 — Павал Жук, выдавец беларускага незалежнага друку.

Прыстасаваныя пад жытло руіны на менскім Замчышчы.

Другая палова 1940-х гадоў.

Вільня, дворык камяніцы па вуліцы Бэрнардынскай.

1917 год. Здымак зроблены Янам Булгакам.

Падзеі 14 лютага:

1792 — кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў Жыжмарам Магдэбурскае права і герб.

1924 — у Вільні пачала выдавацца газэта «Голас беларуса».

1918 — на прасторы былое Расейскае ймпэрыі пачынаюць ужываць грыгарыянскі каляндар.

1948 — утварылася Згуртаваньне беларусаў у Аўстрыі.

1956 — пачаўся XX зьезд КПСС, дзе прагучаў даклад Мікіты Хрушчова з асуджэньнем культу асобы Сталіна.

Нараджэньні:

1891 — Павал Корчык, беларускі нацыянальны дзяяч, удзельнік Слуцкага збройнага чыну.

1901 — Павал Буцько, беларускі рэвалюцыянэр, камуніст.

1906 — Мікалай Улашчык, беларускі гісторык і археограф.

1907 — Алесь Звонак, беларускі паэт.

1913 — Віталь Цьвірка, беларускі жывапісец.

1937 — Міхась Стральцоў, беларускі празаік, паэт, перакладчык і літаратуразнавец.

1969 — Антоні Клімантовіч, беларускі рэлігійны дзяяч, ксёндз.

Сьмерці:

1984 — Язэп Найдзюк, беларускі нацыянальны дзяяч.

1989 — Вінцэнт Жук-Грышкевіч, беларускі грамадзка-палітычны дзяяч.

2014 — Гаўрыла Вашчанка, беларускі жывапісец.

Паваенны здымак царквы Сьвятога Спаса ў Чачэрску.

Жыровічы, Базылянскі манастыр, царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа.

1927 год.

Менск, дворык адное з камяніцаў на Нямізе.

1914 год.

Падзеі 13 лютага:

1824 — выйшаў зборнік «Беларускі архіў старажытных грамат».

1863 — паўстанцкія адзьдзелы пад кіраўніцтвам С. Сангіна й Р. Рагінскага вызвалілі Пружаны з-пад расейскага панаваньня.

1908 — адчынены Менскі царкоўна-археалягічны музэй.

1994 — у Лілегамэры ў Нарвэгіі Беларусь дэбютавала на зімовых Алімпійскіх гульнях як сувэрэнная дзяржава і ў выніку паводле колькасьці мэдалёў заняла 12-е месца з 67 краінаў-удзельніцаў.

Нараджэньні:

1705 — Францішка Ўршуля Радзівіл, пісьменьніца, асьветніца і драматург Рэчы Паспалітай.

1806 — Юльян Корсак, беларускі паэт і перакладчык.

1902 — Сымон Хурсік, беларускі пісьменьнік.

1906 — Уладзімер Фінькоўскі, беларускі праваслаўны сьвятар.

1973 — Андрэй Хадановіч, беларускі літаратар, паэт, перакладчык.

Сьмерці:

1795 — Рыгор Каніскі, рэлігійны дзяяч і пісьменьнік.

1829 — Якуб Ігнацы Дадэрка, беларускі рымска-каталіцкі дзяяч, біскуп.

1919 — Аляксандар Грыкоўскі, беларускі грамадзкі дзяяч, пэдагог.

1952 — Андрэй Цікота, беларускі рымска-каталіцкі сьвятар, архімандрыт.

1974 — Паўліна Мядзёлка, беларуская артыстка, пэдагог, мэмуарыстка.

2009 — Валянцін Тарас, беларускі паэт, публіцыст, перакладчык.