Rodnaja historyja

Siarhiej Adamavič Astrejka

Naradziŭsia 25 lipienia 1913 hodu. Biełaruski paet, pierakładnik. Z 1932 hodu navukovy supracoŭnik Instytuta litaratury j mastactva BiełAN, pracavaŭ u Kamisyi pa składańni słoŭnikaŭ. Vieršy pačaŭ pisać u čas vučoby ŭ siamihodcy. U 1928 hodzie pa rekamendacyi C. Hartnaha vieršy S. Astrejki źjavilisia ŭ haziecie «Čyrvonaja źmiena». Paemu S. Astrejki «Bienhalija» ŭchvaliŭ Ja. Kupała. U svaje časy jaje nazyvali «antysavieckaj», bo mierkavałasia, što, apisvajučy zmahańnie bienhalcaŭ z brytanskimi kalanizatarami, Astrejka mieŭ na ŭvazie niepasredna Biełaruś.

Сяргей Адамавіч Астрэйка

Нарадзіўся 25 ліпеня 1913 году. Беларускі паэт, перакладнік. З 1932 году навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуры й мастацтва БелАН, працаваў у Камісыі па складаньні слоўнікаў. Вершы пачаў пісаць у час вучобы ў сямігодцы. У 1928 годзе па рэкамэндацыі Ц. Гартнага вершы С. Астрэйкі зьявіліся ў газеце «Чырвоная зьмена». Паэму С. Астрэйкі «Бенгалія» ўхваліў Я. Купала. У свае часы яе называлі «антысавецкай», бо меркавалася, што, апісваючы змаганьне бенгальцаў з брытанскімі калянізатарамі, Астрэйка меў на ўвазе непасрэдна Беларусь.

Палякі на Беларусі

Другая паводле колькасьці нацыянальная меншасьць у Беларусі. Этнічныя кантакты беларускага й польскага народаў маюць даўнія традыцыі. Паводле дасьледаваньняў этнолагаў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, невялікія групы польскага насельніцтва (галоўным чынам, служылае ў мясцовых магнатаў ВКЛ насельніцтва — дробная шляхта) прыбывалі ў ВКЛ у XV—XVІ стст., сяліліся ва ўсіх рэгіёнах сучаснай Беларусі, натуралізаваліся, асыміляваліся й прымалі ўдзел у фармаваньні беларускага этнаса, гэтак жа як і перасяленцы многіх іншых этнічных груп. Узмацненьне польскага культурнага ўплыву на Беларусі прыпадае на пэрыяд пасьля Люблінскай уніі (1569).

На думку некаторых дасьледчыкаў, значная частка асобаў, якія адносяць сябе да палякаў (у тым ліку ў месцах кампактанага жыхарства ў раходніх раёнах Беларусі), на самай справе зьяўляюцца «апалячанымі» беларусамі, бо ў часы Рэчы Паспалітай, Маскальска Імпэрыі й міжваеннай Польшчы (1921—1939) былі палянізаваны.

На фота: Палякі паводле перапісу 2019 году,

Palaki na Biełarusi

Druhaja pavodle kolkaści nacyjanalnaja mienšaść u Biełarusi. Etničnyja kantakty biełaruskaha j polskaha narodaŭ majuć daŭnija tradycyi. Pavodle daśledavańniaŭ etnołahaŭ Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi, nievialikija hrupy polskaha nasielnictva (hałoŭnym čynam, słužyłaje ŭ miascovych mahnataŭ VKŁ nasielnictva — drobnaja šlachta) prybyvali ŭ VKŁ u XV—XVI stst., sialilisia va ŭsich rehijonach sučasnaj Biełarusi, naturalizavalisia, asymilavalisia j prymali ŭdzieł u farmavańni biełaruskaha etnasa, hetak ža jak i pierasialency mnohich inšych etničnych hrup. Uzmaćnieńnie polskaha kulturnaha ŭpłyvu na Biełarusi prypadaje na peryjad paśla Lublinskaj unii (1569).

Na dumku niekatorych daśledčykaŭ, značnaja častka asobaŭ, jakija adnosiać siabie da palakaŭ (u tym liku ŭ miescach kampaktanaha žycharstva ŭ rachodnich rajonach Biełarusi), na samaj spravie źjaŭlajucca «apalačanymi» biełarusami, bo ŭ časy Rečy Paspalitaj, Maskalska Imperyi j mižvajennaj Polščy (1921—1939) byli palanizavany.

Na fota: Palaki pavodle pierapisu 2019 hodu,

Ігнаці Якуб Масальскі

Рэлігійны, грамадзкі й палітычны дзяяч Рэчы Паспалітай, мэцэнат. Доктар кананічнага права. З'яўляецца адной з найбольш супярэчлівых постацяў Асьветніцтва ў Рэчы Паспалітай і вось чаму.

На сойме 1773—1775 гадоў выказаўся за стварэньне Адукацыйнае камісіі, яе першы старшыня ў 1773—1776. Ігнаці імкнуўся да лібэралізацыі рэлігійнага жыцьця ў Вялікім Княстве Літоўскім.

На Чатырохгадовым Сойме 1788—1792 гадоў выступаў супраць прагрэсіўных рэфомаў, быў супраціўнікам Канстытуцыі 3 траўня. Далучыўся да Таргавіцкае канфэдэрацыі. У 1794 падчас паўстаньня Касьцюшкі, супраць якога выступаў, быў арыштаваны на загад Тадэвуша Касьцюшкі й без суду павешаны ў Варшаве за здраду нацыянальным інтарэсам.

Татары ў Беларусі

Першыя татары былі запрошаны ў ВКЛ з Залатой Арды й Крыма ў пачатку 14 ст., а магчыма, і раней. Ужо ў 1319 г. татары складалі перадавы атрад войска Гедзіміна ў бітве з тэўтонамі.

Беларускія татары стваралі асобныя татарскія харугвы (атрады). Татары не былі завязаны зь мясцовым насельніцтвам, з часоў Вітаўта складалі асабістую ахову князя, умовай іх пасяленьня й трыманьня зямлі была вайсковая служба, яны былі абавязаны асабіста зьяўляцца на вайну па патрабаваньні князя. Татары маглі жаніцца на хрысьціянках, але пачаткова не маглі валодаць сялянамі-хрысьціянамі.

Татары былі расьселены вакол Вільні па стратэгічных кірунках: Коўна, Трокі, Нарач, Менск, Клецк, Наваградак, Іўе, Ліда, Гародня. Татары фармаваліся ў 8 (пазьней 6) харугваў і кіраваліся ўласнай арыстакратыяй, нашчадкамі князёў (ханаў), мірзаў і ўланаў (шляхты).

На фота: мячэць у Іўі; беларускія татары з музычнымі інструмэнтамі; Мір, татарка 1920-ыя, беларускія татары на з'ездзе ў Вільні

Габрэі ў Беларусі

Першая зафіксаваная гістарычнымі дакумэнтамі міграцыйная хваля габрэяў на тэрыторыю Беларусі (на ідыш Райсн) назіралася ў другой палове ХІV — пачатку XV стагодзьдзя.

З XІV па XVІІ стагодзьдзі Берасьце было галоўным цэнтрам габрэяў княства, і грамада Берасьця адыгрывала кіруючую ролю ў жыцьці габрэйства ўсёй Літвы.

У Горадні габрэі зьявіліся, на думку дасьледнікаў, яшчэ ў канцы XІІ ст. На момант атрыманьня ў 1389 годзе прывілея Вітаўта габрэям у горадзе ўжо існавалі сынагога й габрэйскія могілкі.

Прычынай зьяўленьня габрэяў на Беларусі, на думку дасьледнікаў, сталі масавыя пагромы габрэйскіх грамадаў Цэнтральнай Эўропы ў час так званай чорнай чумы. Важную ролю ў фармаваньні й падтрыманьні сацыяльна-эканамічнага становішча габрэяў ВКЛ традыцыйна выконвалі вялікія князі літоўскія. Яны разглядалі габрэяў як уплывовую фінансавую супольнасьць, апора якой была эканамічна выгаднай. Габрэі ВКЛ мелі права свабодна гандляваць і займацца рамяством. Недатыкальнасьць асобы й прыватнай уласнасьці ахоўвалася вялікакняжацкай уладай і законамі дзяржавы.

На фота: Сынагогі ў Горадні, Віцебску, Бабруйску адпаведна

Habrei ŭ Biełarusi

Pieršaja zafiksavanaja histaryčnymi dakumentami mihracyjnaja chvala habrejaŭna terytoryju Biełarusi (na idyš Rajsn) nazirałasia ŭ druhoj pałovie ХІV — pačatku XV stahodździa.

Z XIV pa XVII stahodździ Bieraście było hałoŭnym centram habrejaŭ kniastva, i hramada Bieraścia adyhryvała kirujučuju rolu ŭ žyćci habrejstva ŭsioj Litvy.

U Horadni habrei źjavilisia, na dumku daślednikaŭ, jašče ŭ kancy XII st. Na momant atrymańnia ŭ 1389 hodzie pryvileja Vitaŭta žydam u horadzie ŭžo isnavali synahoha j habrejskija mohiłki.

Pryčynaj źjaŭleńnia habrejaŭ na Biełarusi, na dumku daślednikaŭ, stali masavyja pahromy habrejskich hramadaŭ Centralnaj Eŭropy ŭ čas tak zvanaj čornaj čumy. Važnuju rolu ŭ farmavańni j padtrymańni sacyjalna-ekanamičnaha stanovišča habrejaŭ VKŁ tradycyjna vykonvali vialikija kniazi litoŭskija. Jany razhladali habrejaŭ jak upłyvovuju finansavuju supolnaść, apora jakoj była ekanamična vyhadnaj. Habrei VKŁ mieli prava svabodna handlavać i zajmacca ramiastvom. Niedatykalnaść asoby j pryvatnaj ułasnaści achoŭvałasia vialikakniažackaj uładaj i zakonami dziaržavy.

Na fota: Synahohi ŭ Horadni, Viciebsku, Babrujsku adpaviedna

Шаноўныя, нагадваю, чым больш вы праяўляеце актыўнасьці накшталт рэакцый і адказаў на апытанкі, тым больш у адміна стымул рабіць больш якасныя й цікавыя допісы! Калі ў вас ёсьць прапановы таго, якія тэмы вы б хацелі бачыць на канале, падзяліцеся абавязкова ў камэнтарах!)