WarsawŠpacyr (гід Варшава)

ДАТЫ Й ПАДЗЕІ: АДКРЫЦЬЦЁ КАЛЁНЫ ЖЫГІМОНТА ІІІ ВАЗЫ

24 лістапада 1644 г. у Варшаве быў завершаны й адкрыты адзін зь першых помнікаў у Эўропе з выявай сьвецкай асобы на калёне. З тых часоў ён  надзейна ўпісаўся ў архітэктурнае аблічча Старога гораду і зьяўляецца адным з  самых пазнавальных сымбаляў Варшавы.

Манумэнт уяўляе сабой 22-мэтровую гладкую гранітную калёну карынфскага ордэна, пастаўленую на пастамэнт, увенчаны бронзавай постацю караля. Статуя адлюстроўвае манарха ў рыштунку, з ордэнам Залатога Руна на грудзях, у каранацыйнай мантыі, з закрытай каронай на галаве, з шабляй у правай руцэ і вялікім лацінскім крыжом у левай руцэ.

З кожнага боку пастамэнту — бронзавыя дошкі з надпісамі на лацінскай мове, якія ўшаноўваюць караля Жыгімонта й ягонага спадчыньніка, які й усталёўваў помнік, - Уладзіслава ІV. Ён наняў да працы найлепшых мастакоў і творцаў. Скульптуру караля выканаў балёнскі скульптар Клемэнта Молі, а адліўкай скульптуры й дошак займаўся каралеўскі ліцейнік Даніэль Тым. Імёны абодвух можна ўбачыць на дошках у падножжа помніка.

На варшаўскім помніку Жыгімонт III быў прадстаўлены як рыцар і ўладар. Карона і плашч зьяўляюцца сымбалямі манархічнай улады, рыштунак і шабля - рыцарскай, а крыж - знакам адданасьці каталіцкай веры. Будаўніцтва калёны было элемэнтам дынастычнай палітыкі Уладзіслава IV, а таксама акуратным прапагандысцкім прыёмам😉

Калёна Жыгімонта зьяўляецца унікальным помнікам з шырокай ідэйна-палітычнай праграмай. Да адкрыцьця напалеонаўскай калёны на Вандомскай плошчы ў Парыжы ў 1810 годзе, яна была адзінай сьвецкай калонай у Эўропе☝️

Калёна пастамэнта мянялася двойчы, і першапачаткова Жыгімонт стаяў вышэй. Папярэднія калёны можна ўбачыць ля паўднёвай сьцяны замку: далейшая ад помніка найстарэйшая, XVII ст, бліжэйшая, зьнішчаная нацыстамі за гадамі Другой сусьветнай - XIX ст.

У цяперашні час, калі варшаўскі футбольны клюб Легія выйгрывае нацыянальны чэмпіянат, фанаты з дапамогай пажарных аздабляюць Жыгімонта клюбнай атрыбутыкай)

МУЗЫЧНЫ ТВОРЦА КУПАЛІНКІ Й ГІМНУ БНР

23 лістапада 1871 г. у мястэчку Раманава на Случчыне нарадзіўся Ўладзімер Тэраўскі - славуты беларускі музыка, дырыжэр і кампазытар. Тэраўскі быў аўтарам музыкі да народнай беларускай песьні «Купалінка» і «Ваяцкага маршу» Макара Краўцоўва, які стаў гімнам БНР.

Нарадзіўшыся ў сям'і сьвятара, будучы дырыжор і кампазытар так і не атрымаў прафэсійную музычную адукацыю. Усе неабходныя веды Уладзімер здабываў саманавучаньнем і практыкай: зь 17 гадоў ён дырыжываў самадзейным школьным хорам падчас навучаньня ў Слуцку.

Пасьля расейскага перыяду жыцьця й гастрольным турам з хорам Агрэнева-Славянскага, у 1901 г. ён вяртаецца ў Беларусь, і служыць канцэлярскім чыноўнікам у Менскай кантрольнай палаце. І адначасова выкладае сьпевы й гімнастыку ў Губэрнскім папячыльніцтве дзіцячых прытулкаў☝️ А ў 1904 г. Тэраўскі быў прызначаны псаломнікам Менскай Петра-Паўлаўскай катэдры. Таксама ён быў памагатым рэгента Менскага архірэйскага хору.

У ліпені 1914 года Тэраўскі стварыў адзін зь першых беларускіх харавых калектываў зь 15 чалавек — аматарскі Менскі хор. Пасьля лютаўскай рэвалюцыі ў 1917 годзе хор пачалі называць Беларускі народны.

Ужо ў дваццатыя гады Уладзімер Тэраўскі сутыкнуўся з рэпрэсіўным апаратам: па сфабрыкаванай справе ў  верасьні 1921 года, «за ўкрываньне шпіёнкі Зайцавай і назаконнае захаваньне зброі» Тэраўскага разам з жонкай арыштавалі. Яны адбылі ў турме амаль два гады, але 24 траўня 1923 года іх датэрмінова вызвалілі, праз патрэбу выступа хору ў Маскве.

Але ўжо ў 1931 годзе  яго звольнілі звольнілі зь беларускага тэатру...

Па звальненьню Тэраўскі служыў у Пярэспенскай царкве, потым да 1935 года быў рэгентам царкоўнага хору Мікалаеўскага сабору ў Менску, музыка знаходзіўся ў цяжкім матэрыяльным становішчы.

17 жніўня 1938 года, Тэраўскага арыштавалі як «удзельніка нацыянал-фашысцкай арганізацыі» і "агента польскай выведкі". Асобная тройка НКВД прысудзіла дырыжэру й кампазытару расстрэл, які быў выкананы 10 лістапада 1938 года...

МІХАСЬ З ЗАРЭЧЧА

20 лістапада 1901 г. у вёсцы Высокі Гарадзец на Віцебшчыне нарадзіўся Міхась Зарэцкі - беларускі пісьменьнік, драматург і перакладчык.

Дзяцінства Міхася прайшло ў вёсцы Зарэчча пад Шкловам (цяпер частка Шклова) — адсюль і псэўданім. Па заканчэньні Магілёўскай духоўнай сэмінарыі працаваў перапісчыкам і царкоўным вартаўніком.

Як згадваў сам Зарэцкі, мэта стаць пісьменьнікам зьявілася не адразу, пераломным момантам стаў пабачаны сон, і яму так захацелася занатаваць моцныя ўражаньні, што ён стаў пісаць.

З 1922 г. творы Зарэцкага выходзяць у друк, у 1920х пісьменьнік актыўна супрацоўнічае з часопісам "Маладняк", пэўны час зьяўляецца ягоным рэдактарам.

У жніўні — кастрычніку 1927 года ў складзе дэлегацыі беларускіх літаратараў Зарэцкі наведаў Латвію, Чэхаславаччыну, Нямеччыну й Францыю, дзе выступаў у тым ліку перад беларускай эміграцыяй.

Даволі крытычныя выступы Міхася Зарэцкага ў друку (напр. «Чым пагражае нам Белдзяржкіно? (Да крытыкі тэматычнага пляну)»). былі расцэненыя як праявы нацыянал-дэмакратызму. Разам з Андрэем Александровічам і Алесем Дударом ён заявіў пра выхад з БДУ, а ў 1929 годзе быў выключаны з ВКП(б).

Арыштаваны 3 лістапада 1936 года ў Менску і асуджаны пазасудовым органам НКВД 28 кастрычніка 1937 года як «актыўны удзельнік нацыянал-фашысцкай тэрарыстычнай арганізацыі» да вышэйшай меры пакараньня з канфіскацыяй маёмасьці...

Многія рукапісы Міхася Зарэцкага загінулі, у прыватнасьці, гістарычная драма «Рагнеда» (1929), працяг рамана «Крывічы».

ДАТЫ Й ПАДЗЕІ: ЗАСНАВАНЬНЕ НАЦЫЯНАЛЬНАГА ТЭАТРУ Ў ВАРШАВЕ

19 лістапада 1765 г. у няісным цяперака будынку Опэрнага тэатру па вул. Каралеўскай, акторы караля Станіслава Панятоўскага далі прэм'еру камэдыі Юзэфа Бяляўскага "Зламысьнікі".

Паколькі трупа мела ўсе рысы цалкам прафэсійнага і нацыянальнага калектыву (іграла па-польску і зарабляла на існаваньне), 19 лістапада ў Польшчы адзначаемэцца гадавіна заснаваньня Нацыянальнага тэатру. 

Стварэньне нацыянальнай сцэны было задумкай караля ў межах адукацыйных і культурных рэформаў, з мэтай агульнага ўздыму Рэчы Паспалітай.

Калектыў выступаў у Апэоальні два гады (1765–1767), яго дзейнасбць была перапынена хваляваньнямі, якія ахапілі краіну (Барская канфэдэрацыя і першы падзел Рэчы Паспалітай). Аднаўленьне спэктакляў зьвязана з прыняцьцем у 1774 годзе тэатральнай манаполіі.

Гурт выступаў у Радзівілаўскім палацы (сёньня рэзідэнцыя прэзыдэнта Рэспублікі Польшча) на Кракаўскім перадмесьці. Варта адзначыць, што на сцэне быў прадстаўлены мясцовы рэпэртуар, асабліва камэдыі Францішка Багамольца і Адама Чартарыйскага. Войцех Багуслаўскі дэбютаваў на гэтай сцэне ў 1778 годзе.

З 1779 г. пастаяннай сцэнай тэатру стала камяніца на плошчы Крамінскіх, а ў 1833 годзе быў адбудаваны вялікі будынак, які Вялікі тэатар займае дагэтуль.

Насупраць будынку тэатру разьмешчаны помнік нашаму выбітнаму суайчыньніку - Станіславу Манюшку☝️

Выявы - RadioPolskie.pl, Wikipedia.pl