«Калі гаварыць пра сучасны стан беларускай філасофіі, дык ён, зразумела, пакідае жадаць лепшага. Пачну з ацэнкі грамадскай свядомасцю агульнага аўтарытэту філасофскай навукі. Не цяжка заўважыць, што на працягу не аднаго дзесятка апошніх год рэйтынг каштоўнасці філасофскага мыслення значна знізіўся. Філасофія на нейкім этапе згубіла адносіны да сябе як да інтэгратыўнага пачатку ў разуменні і асэнсаванні сутнасці чалавечага жыцця, грамадскага і дзяржаўнага ладу, сацыяльна-культурнага і прыроднага развіцця ў цэлым. Прычын гэтаму некалькі, але, можа, галоўная з іх знаходзіцца і ў самой філасофіі, якая забылася аб сваёй крытычнай функцыіі і стала падыходзіць да аналізу з’яў, асабліва сацыяльнага жыцця, з выкарыстаннем апалагетычных ці, у лепшым выпадку, абстрактных тэорый.
Крэн у філасофскіх даследаваннях быў зроблены ў бок філасофіі і метадалогіі навукі, праблем тэорыі навуковага пазнання, як больш нейтральнага накірунку ў адносінах да раскрыцця заканамернасцей сацыяльна-культурнага, а тым больш — грамадска-палітычнага і дзяржаўнага развіцця.
Аднак у пачатку 90-х гадоў і гэты накірунак даследаванняў пачынае губляць сваё значэнне з прычыны агульных крытычных адносін грамадскай свядомасці да навуковага светапогляду наогул і філасофскага — асабліва. На першы план выходзяць іншыя формы свядомасці, якія абумоўлены імкненнем чалавека знайсці пэўную нішу душэўнай супакоенасці сярод набягаючых праблем і розных жыццёвых цяжкасцей. У выніку атрымалася, што гэтыя цяжкасці аказаліся здольнымі дэтэрмінаваць пераважныя адносіны да другіх сістэм светапогляду, напрыклад, рэлігійнай, містычнай, міфалагічнай. Менавіта таму яшчэ і сёння папулярнымі з’яўляюцца розныя астралагічныя прадказанні, іншыя формы акультных ведаў, якія па ступені ўздзеяння на свядомасць маюць больш мабільны характар з прычыны іх адноснай прастаты, цяжкаватай верыфікацыі і ў сувязі з экзістэнцыяльнымі асаблівасцямі псіхікі чалавека.
Што датычыць сучаснай беларускай філасофіі, дык здаецца, што яна ўсё ж пачынае падымацца з каленяў. Знік налёт звыклай партыйнасці і дагматызму, абстрактных тэарэтычных схем і ўтапічных падыходаў. Дастаткова прыкметным з’яўляецца паварот да ўзмацнення прынцыпаў навуковасці, аб’ектыўнасці, гуманізму і лібералізму. Універсальныя чалавечыя каштоўнасці становяцца цэнтрам увагі філасофскага аналізу сумесна з пытаннямі нацыянальнага адраджэння і самасвядомасці, асаблівасцямі беларускай культуры, самабытнасці і дзяржаўнасці. Але мне здаецца, што гэта толькі першыя зрухі і наперадзе яшчэ вельмі шмат працы.
Зразумела, гэта праца не можа весціся на пустым месцы. Таму калі гаварыць аб нейкім патэнцыяле беларускай філасофіі для магчымага ўзнікнення новых накірункаў даследаванняў, новых ідэй, плыняў, крытычных тэорый, то я б тут выказаўся за выкарыстанне ўжо дасягнутых вынікаў, напрыклад, у вывучэнні гісторыка-філасофскай думкі Беларусі, тэорыі і метадалогіі навуковага пазнання, пытанняў сацыяльна-экалагічнага адраджэння. У гэтым параўнанні можа значна бяднейшым выглядае вопыт крытычнага аналізу сацыяльных працэсаў, грамадска-палітычных з’яў і асаблівасцей дзяржаўнага развіцця. Таму тут, мне здаецца, трэба абапірацца на агульнафіласофскія дасягненні, логіку і метадалогію навуковага аналізу і пошуку, індывідуальны вопыт крытычнага мыслення. Галоўнае, каб у гэтай справе на філасофію не ўскладваліся не адпавядаючыя ёй функцыі журналістыкі, паліталогіі, сацыялогіі.»
Анатоль Лазарэвіч «Крытычная функцыя філасофіі, крытычнае мысленне»
#філасофія
#урыўкі
