#thinking | Афект як інфармацыя
Вам знаёмая эмоцыя, калі вы адчуваеце «так! як гэта ведаю»? Лёгкасць, камфорт, вызначанасць — вельмі прыемны стан, хай сабе і цягнецца ўсяго імгненне.
Аднойчы, у чарговы раз адчуўшы гэты інтэлектуальны аргазмік, я вырашыў спраўдзіць, ці сапраўды ведаю. Ну каб жалезабетонна пераканацца ў сваёй праваце. Але фактчэк паказаў, што я памыляўся і эмоцыя была на пустым месцы. Але ж такая натуральная...
Доўгі час я думаў, што адкрыў нешта новае ў псіхалогіі 🧐 пакуль не даведаўся, што гэтая з'ява ўжо добра вывучаная (раз, два). Устойлівай назвы ў яе няма, але мне падабаецца «афект як інфармацыя» — схільнасць блытаць эмоцыю «мне гэта знаёма!» з валоданнем фактычнай пацверджанай інфармацыяй.
Як гэта бывае ў жыцці. Дапусцім, глядзіць нехта тэлек, а там кажуць «цар зноў усіх перайграў». І гэты нехта адчувае «так! як і заўсёды!» Тым самым ён як бы сцвярджае «і гэта праўда, бо я ж магу параўнаць — я ведаю пра ўсе папрэднія разы!». Але што ён ведае насамрэч?
Калі яго распытаць, ён можа прыгадае шчэ пару такіх навінасных сюжэтаў, але хутчэй не прыгадае нічога канкрэтнага. У яго ёсць толькі эмоцыя «так, я гэта ведаю!», якая без рэфлексіі падмяняе сапраўднае разуменне.
Па сутнасці, гаворка пра ўмоўны рэфлекс: стымул — рэакцыя. Адкуль бяруцца такія рэфлексы ў сферы палітыкі, здагадацца нескладана. Шматразовымі паўторамі прапаганда робіць свае тэзы спачатку знаёмымі, пасля прымальнымі, а затым проста аксіяматычнымі — не патрабуючымі доказаў. І ўсё. «Захад жа заўсёды нас ненавідзеў, хіба не?»
Насамрэч, «афект як інфармацыя» не такая простая з'ява і ў залежнасці ад сітуацыі можа быць абумоўленая некалькі рознымі прычынамі:
1. Афектыўная эўрыстыка — гэта механізм, пры якім эмоцыі служаць падказкамі для прыняцця рашэнняў. Гэта значыць, адчуваючы станоўчыя ці адмоўныя эмоцыі, людзі могуць рабіць высновы менавіта на іхняй падставе, а не на аргументаваных доказах. Часам іншага не застаецца, але калі ёсць магчымасць, лепей падумаць. Двойчы.
2. Ілюзія ўпэўненасці — гэта адчуванне праваты, якое ўзнікае без дастатковых доказаў. Механіка простая: калі ў нас няма падстаў для ўпэўненасці, мы можам перажываць тыя самыя эмоцыі, што былі бы пры іхняй наяўнасці. Адрозніць першае ад другога надзвычай складана.
3. Кагнітыўная лёгкасць — калі нешта здаецца лёгкім для разумення, мы схільныя ўспрымаць гэта як дакладнае або праўдзівае. Тое самае здараецца, калі мы блытаем сваю ўпэўненасць з наяўнасцю рэальных доказаў.
Як адрозніць афект ад рэальнай інфармацыі?
Пра гэта можна напісаць шмат, але ёсць адзін вельмі эфектыўны рэцэпт:
КАЛІ ІНФАРМАЦЫЯ ВАМ ДАСПАДОБЫ, ДА ЯЕ ТРЭБА СТАВІЦЦА ЎДВАЯ СКЕПТЫЧНЕЙ
Вам знаёмая эмоцыя, калі вы адчуваеце «так! як гэта ведаю»? Лёгкасць, камфорт, вызначанасць — вельмі прыемны стан, хай сабе і цягнецца ўсяго імгненне.
Аднойчы, у чарговы раз адчуўшы гэты інтэлектуальны аргазмік, я вырашыў спраўдзіць, ці сапраўды ведаю. Ну каб жалезабетонна пераканацца ў сваёй праваце. Але фактчэк паказаў, што я памыляўся і эмоцыя была на пустым месцы. Але ж такая натуральная...
Доўгі час я думаў, што адкрыў нешта новае ў псіхалогіі 🧐 пакуль не даведаўся, што гэтая з'ява ўжо добра вывучаная (раз, два). Устойлівай назвы ў яе няма, але мне падабаецца «афект як інфармацыя» — схільнасць блытаць эмоцыю «мне гэта знаёма!» з валоданнем фактычнай пацверджанай інфармацыяй.
Як гэта бывае ў жыцці. Дапусцім, глядзіць нехта тэлек, а там кажуць «цар зноў усіх перайграў». І гэты нехта адчувае «так! як і заўсёды!» Тым самым ён як бы сцвярджае «і гэта праўда, бо я ж магу параўнаць — я ведаю пра ўсе папрэднія разы!». Але што ён ведае насамрэч?
Калі яго распытаць, ён можа прыгадае шчэ пару такіх навінасных сюжэтаў, але хутчэй не прыгадае нічога канкрэтнага. У яго ёсць толькі эмоцыя «так, я гэта ведаю!», якая без рэфлексіі падмяняе сапраўднае разуменне.
Па сутнасці, гаворка пра ўмоўны рэфлекс: стымул — рэакцыя. Адкуль бяруцца такія рэфлексы ў сферы палітыкі, здагадацца нескладана. Шматразовымі паўторамі прапаганда робіць свае тэзы спачатку знаёмымі, пасля прымальнымі, а затым проста аксіяматычнымі — не патрабуючымі доказаў. І ўсё. «Захад жа заўсёды нас ненавідзеў, хіба не?»
Насамрэч, «афект як інфармацыя» не такая простая з'ява і ў залежнасці ад сітуацыі можа быць абумоўленая некалькі рознымі прычынамі:
1. Афектыўная эўрыстыка — гэта механізм, пры якім эмоцыі служаць падказкамі для прыняцця рашэнняў. Гэта значыць, адчуваючы станоўчыя ці адмоўныя эмоцыі, людзі могуць рабіць высновы менавіта на іхняй падставе, а не на аргументаваных доказах. Часам іншага не застаецца, але калі ёсць магчымасць, лепей падумаць. Двойчы.
2. Ілюзія ўпэўненасці — гэта адчуванне праваты, якое ўзнікае без дастатковых доказаў. Механіка простая: калі ў нас няма падстаў для ўпэўненасці, мы можам перажываць тыя самыя эмоцыі, што былі бы пры іхняй наяўнасці. Адрозніць першае ад другога надзвычай складана.
3. Кагнітыўная лёгкасць — калі нешта здаецца лёгкім для разумення, мы схільныя ўспрымаць гэта як дакладнае або праўдзівае. Тое самае здараецца, калі мы блытаем сваю ўпэўненасць з наяўнасцю рэальных доказаў.
Як адрозніць афект ад рэальнай інфармацыі?
Пра гэта можна напісаць шмат, але ёсць адзін вельмі эфектыўны рэцэпт:
КАЛІ ІНФАРМАЦЫЯ ВАМ ДАСПАДОБЫ, ДА ЯЕ ТРЭБА СТАВІЦЦА ЎДВАЯ СКЕПТЫЧНЕЙ