Паляўнічы на вершы

Луг вывярнуў кажух
Сушыць пасля дажджу.
Апала неба
Хмарай ускаламачаннай.
Даўно яно было.
А я дасюль гляджу
На свет
Праз прызбу
Хаты матчынай.

Я кінуў жменю слоў жывых
У сэрца, зраненае болем,
Але яно адвергла іх...
І я засеяў зернем поле.

Нават самыя светлыя і пяшчотныя словы не могуць выказаць усёй паўнаты пачуццяў, якія абуджае мамін вобраз. Хто сагрэў цябе сваім сэрцам? Мама. Хто адкрыў табе свет, поўны хараства і таямніц? Мама. Хто яшчэ ўмее так, як яна, ціха тужыць у адзіноце, чакаючы дзяцей, радавацца імі, аддаваць апошняе, дараваць за няўвагу?.. І як бы ні пасталелі і як бы далёка ні ад'ехалі дзеці ад роднай мясціны, яна застаецца для іх тою ж матуляю – добрай, ласкаваю, чулаю.

Перакладаю шэпт дажджу,
пагляд вачэй,
трымценне гаю...
Кранаю,
слухаю,
гляджу,
я не пішу – перакладаю.

Алесь Разанаў

Чалавек змалку павінен любіць Радзіму і ў сэрцы сваім праносіць вобразы яе праз усё жыццё сваё, павінен змалку чуць і казаць пяшчотныя словы пра яе. Нам Бацькаўшчына – Беларусь. А з чаго яна пачынаецца? Для кожнага чалавека Радзіма пачынаецца індывідуальна – з таго запаветнага кутка, той мясціны, дзе ён убачыў свет, дзе сказаў першае слова, ступіў першы крок. "Дарагая тая хатка, дзе радзіла мяне матка", "Бацькаўшчыны не купляюць і не прадаюць", "Ідзі ў родны край, там – і пад елкаю рай", "Кожнаму дразду жаль па свайму гнязду". Гэта – беларускія народныя прыказкі. У іх, праўдзівых і помных, – багатая мудрасць, вялікая духоўная энергія.

Родны кут, родная старонка, родная зямля... Якія святыя паняцці! Як бацька, і маці. Чалавеку заўсёды было ўласціва пачуццё роднасці з той зямлёю, на якой ён нарадзіўся і якая яго ўскарміла, узгадавала. Пра гэта ж казаў і славуты Францішак Скарына, разважаючы спярша пра тое, што і звяры знаюць ямы свае, птушкі ведаюць гнёзды свае, рыбы чуюць віры свае, пчолы і ім падобныя бароняць вуллі свае...

Пра нашу Бацькаўшчыну можна гаварыць доўга, ды важна сказаць галоўнае: з часоў старажытных яе паважалі ў свеце; на працягу многіх стагоддзяў тут паўнакроўна пульсавала жыццё, развіваліся рамёствы, багацелі гаспадарка і культура; цягам стагоддзяў старажытная беларуская мова мела статус дзяржаўнай (на ёй друкаваўся "Статут Вялікага княства Літоўскага"), захоўваліся, шанаваліся добрыя традыцыі...

Васіль Жуковіч

З прадзедаў, з дзедаў,
З бацькі і з маці,
З роду праз род,
З учора ў сёння,
З сёння ў заўтра,
З плыні ў плынь,
З думкі ў думку,
Нязведаным тропам...

Іду ад сябе да сябе.

Валеры Дубоўскі

Голасам моцы, ціха і важна
Гром пракаціўся ўгары.
Луг адазваўся грому працяжна,
Лес адгукнуўся стары.
Гай страсянуўся, дрогнула поле,
Долы той гук паняслі.
Ў гэтым раскаце чуецца воля,
Чуецца радасць зямлі.
Ў грукаце гэтым многа ёсць сілы,
Чуецца моц і прастор...
Першыя громы! Сэрцу вы мілы,
Люб мне ваш смех паміж гор.
Міл майму сэрцу гоман далёкі,
Водгук вясёлы і шум.
Гром ты магутны, гром адзінокі!
Колькі ўскатурхаў ты дум!
Моцна мяне ты клічаш на волю –
Цяжка без волі мне тут.
Кланяйся, громе, роднаму полю,
Родны вітай ты мой кут!

Якуб Колас

Галубок буркуе,
Зязюля кукуе,
Сарока стракоча,
А бацян клякоча.
Усе птушкі мову маюць,
Мовай роднай размаўляюць,
Мілагучнаю, сваёй, –
Гэтак, як і мы з табой.

Ценькае сінічка:
"Дзе мая сястрычка?"
Цёхкае салоўка:
"Дзе мая сяброўка?"
Ластаўка шчабеча:
"Дзе мая малеча?"
Кукуе зязюлька:
"Дзе мая матулька?"

Усе птушкі мову маюць,
Мовай роднай размаўляюць,
Мілагучнаю, сваёй, –
Гэтак, як і мы з табой.

Васіль Жуковіч

– Варвара, што будзеш: шарлотку ці сала?
– Сала-сала-сала-сала!
Наш чалавек!

Гэта многа – слухаць вечнасць,
Піць зямлі гаючы пах.
Любавацца Шляхам Млечным
І любіць няпросты шлях.
Мне ісці ім да знямогі,
Мне таптаць яго жарству.
На скразных вятрах эпохі
Я не пасынкам жыву.
І святло не згасла ў хаце,
У радзіннай старане,
І Радзіма разам з маці
Спадзяюцца на мяне.

Алесь Пісьмянкоў

А ўсё ж дзяржаўная абяцанка шчаслівай будучыні для людзей прыгрэўная. Асабліва – будучыні далёкай. Ведаеш, што не спраўдзіцца, але ж калі тое будзе... Дык і падбухторваеш сябе жыць, нават вітаміны з водарасцяў п'еш, каб у часе дацягнуць да мяжы абяцанкаў, пераканацца, што нават міражоў нямашака.

Сяргей Рублеўскі

Родны край Беларусі,
Ты мне любы да болю!
Я цябе не зракуся
Нізашто і ніколі!
Толькі гляну навокал,
На пагоркі, лагчыны, –
Колькі радасці сокаў
П'ю з знаёмай карціны!
А як думка наўецца,
Што кране цябе вораг, –
Цяжка сэрца заб'ецца,
Гнеў успыхне, як порах.
Чуў я, хмыкалі людзі:
"З'едзь адсюль за паўсвета –
Дык і край свой забудзеш,
Ім не будзеш сагрэты".
Толькі з гэтым змірыцца
Я павек не згаджуся:
Маёй сілы крыніца –
Родны край Беларусі.

Ніл Гілевіч

Даражыце жыццём – аднойчы
Сэрца вырвецца з цішыні:
І сярод красавіцкай ночы –
Белы твар ад бальнічнай сцяны.
Здрыганецца душа ў бяссонні.
Сон прытуліш да жару грудзей...
Ох, які ты балючы сёння,
Ураджайны на стрэсы дзень!
Даражыце жыццём... у вокны
Палыхне, як жар, святло...
І такой цішыні навокал,
Колькі помню сябе, не было.

Валянціна Аколава

Ёсць выслоўі, у якіх з гадамі не зазнаеш аніякага сумнення, а толькі тое ці іншае пацвярджэнне.

Напрыклад: жыццё – тэатр, усе людзі ў ім – акторы.
Адна бабулька перад смерцю наказала блізкім: "Вось вам прыпасёныя грошы – купіце новую абстаноўку. У нас такая годная, прывечаная сям'я, людзі прыйдуць развітацца, а ў хаце абы-што, ламачча старадаўняе. Трэба абнавіць мэблю – і сценку, і мяккі куток купіць...".

Адмысловыя дэкарацыі на апошні выхад. Роля запатрабавала.

У абкладны дождж сцішана, нерухома, нібы агаломшаныя, стаяць пад цуркамі імклівых кропляў антылопы, алені, буйвалы, каровы... Мусіць, слухаюць, як расце трава...

Муж храпе – і жонка зноў і зноў прачынаецца, пакуль, раздражнёная, не сыходзіць у асобны пакой на вузенькую канапку.

Палюбоўніца ўважае гэты храп за мілагучча доўгачаканага сумоўя. І таксама сыходзіць, толькі на кухню. Гатуе сярод ночы гарбату, паліць і скрушна думае пра звужанасць лёсу.

А ён храпе. Такое ў яго захворванне.

Народзе мой! Стагоддзямі твой лёс
Не ты, не сам – другія вырашалі.
Якой ты долі хочаш – не пыталі,
З тваіх крывавых смеючыся слёз.
Тваіх сыноў найлепшых з году ў год,
Як на крыжы Ісуса, распіналі,
На шыбеніцах вешалі, ссылалі
На катаргу – на змор, на грызь сухот.
А ўсе твае прыродныя дары,
Усе багацці-скарбы заграбалі
Сабе – нязваныя гаспадары.
Тваю душу, як грушу, абіралі.
На дом уласны на сваім двары –
Апошнюю надзею адбіралі.
Апошнюю надзею адбіралі, –
Маўляў, канай, бязмоўны і сляпы!
Чыноўнікі, асветнікі, папы –
Адзіным крыкам-хорам горла дралі,
Адно і тое ўсцяж таўклі-малолі,
Даводзячы, што ты – зусім не ты,
Ты – проста выдумка, ты – гук пусты,
Цябе няма і не было ніколі!
Тады й знашоўся, між усіх адных,
Хто не прадаў сумленне за спакусы;
Свабоды рыцар, праўды пабрацім,
Ён гнеўна грымнуў: "Пачакайце, хлусы!
Зарана каркаеце! Паглядзім
Яшчэ, што скажуць самі беларусы!.."

Ніл Гілевіч

Толькі крывадушнікі адразу, лёгка адказваюць на жаночае пытанне: ты мяне кахаеш? Яно ж заўсёды недарэчнае. Калі кахаеш, няма патрэбы пра гэта казаць: пацалуеш, прылашчыш... Калі не – сумуешся: і чаму яна змушае да няшчырасці?

Давай з табой на развітанне
Дап'ём салодкае віно,
Успомнім першае спатканне
І ўсё, што канула даўно.
Як разам салаўінай ноччу
Збівалі срэбную расу,
Як я шаптаў, што не сурочу
Тваю дзявочую красу.
Ты ўпершыню назвала: "Любы",
Як толькі маладзік зайшоў,
Твае асмужаныя губы
Я, не шукаючы, знайшоў.
Так праляцела паўстагоддзя,
Нібыта ў нямым кіно.
Давай цяпер у поўнай згодзе
Дап'ём салодкае віно.

Сяргей Грахоўскі

БОГ НАМ МОВУ ДАЎ, ЧУЕЦЕ, ЛЮДЗІ?

Бог нам мову даў, чуеце, людзі?
Каб на ёй мы маглі гаварыць.
І ў халодны зімовы студзень
Цеплыню ўсім навокал дарыць.

Ён нам мову даў, ведаеш, сябра?
Каб мы разам жылі на зямлі,
І каб шлі мы са Словам і з праўдай,
І каб сэрца сваё збераглі.

Госпад мову даў, бачыш ты, дружа?
Шмат чаго на ёй можна сказаць.
Апісаць і цюльпаны, і ружу
І пачуцці свае перадаць.

Бог нам мову даў, верыш, народзе?
Таму будзьма яе шанаваць.
Не дазволім, каб нейкі там злодзей
Мову родную змог адабраць!