Грэка-католікі Беларусі

 21 лістапада - свята Уваходу ў храм Найсвяцейшай Багародзіцы. Гэтае свята належыць да 12-ці вялікіх святаў Усходняй Царквы.

У гэты дзень Царква святкуе прывядзенне трохгадовай Марыі для жыцця пры Ерусалімскім храме. Звесткі пра падзею Увядзення, якіх няма ў Святым Пісанні, Царква найперш чэрпае з апакрыфічнага тэксту, вядомага пад назвай «Протаевангелле Якуба».

Апокрыф, напісаны ў сярэдзіне II ст., сведчыць, што маці Багародзіцы - Ганна - дала зарок, паводле якога, нарадзіўшы дзіця, яна прысвяціць яго служэнню Богу. Таму калі Марыі споўнілася тры гады, бацькі прывялі дзяўчынку на служэнне пры Ерусалімскім храме.

Традыцыя, калі жанчыны жылі і працавалі пры храме, хоць і не апісана ў Святым Пісанні, вядомая з габрэйскай крыніцы I ст. пад назвай «Апакаліпсіс Баруха». Пазнейшая яўрэйская традыцыя таксама сугучная з гэтым. Аргументам на карысць таго, што Багародзіца выхоўвалася пры храме, можа служыць песня Марыі «Велічае душа мая Госпада», перададзеная нам праз евангеліста Луку. Гэтая песня раскрывае глыбокія веды Марыі аб габрэйскай малітоўнай традыцыі, якую маладая дзяўчына магла набыць у храме.

Падзея Увядзення, хоць і была вядомая сярод вернікаў і абмяркоўвалася Айцамі Царквы, не адразу стала асобным святам. Магчыма, штуршком да выдзялення Увядзення ў асобнае свята стала з'яўленне ў VII ст. першага пашыранага жыція Найсвяцейшай Багародзіцы, укладзенага на аснове некалькіх апокрыфаў.

Упэўнена можна казаць пра асобнае свята толькі з VIII ст. Аб гэтым сведчаць пропаведзі Германа, патрыярха Канстанцінопальскага (+740). У Ерусаліме Увядзенне пачынаюць святкаваць 21 лістапада, на наступны дзень пасля асвячэння храма Багародзіцы, які стаяў побач з руінамі Ерусалімскага храма. Гэтая дата святкавання стала агульнай для большасці Усходніх Цэркваў і застаецца такой дагэтуль.

Свята Увядзення шырока вядома на хрысціянскім Усходзе з IX ст. З гэтага ж часу да нас дайшлі першыя іконы падзеі Увядзення. Паходзяць яны з Кападокіі.

У цэнтры літургічнага святкавання - вобраз Багародзіцы, якую ўводзяць у Святая Святых Храма. Святая Святых - гэта месца, у якое раз у год заходзіў толькі першасвятар, таму гэты вобраз мае перш за ўсё багаслоўскае значэнне, а не гістарычнае.

У Святая Святых павінен быў захоўвацца Каўчэг Запавету, праз які Бог паказваў сваю прысутнасць сярод народу Ізраіля. Але ў часы Багародзіцы Святая Святых храма было цалкам пустым, паколькі каўчэг быў страчаны падчас Вавілонскага выгнання.

Увядзенне Багародзіцы ў Святая Святых азначае, што для хрысціянаў Марыя стала Новым Каўчэгам, праз які адбылося з'яўленне Бога.

15 лістапада ў грэка-католікаў пачынаецца ПЕРАДКАЛЯДНЫ ПОСТ. Яго яшчэ называюць Піліпаўка, бо за дзень перад тым ушаноўваюць св. апостала Піліпа, хоць гэтае свята ніяк не звязана з перадкаляднымі прыгатаваннямі.

Вялікія хрысціянскія святы заўсёды суправаджаюцца перадсвяточным постам. Нараджэнне Хрыстова, як і Уваскрасенне Гасподняе, належыць да найбольшых святаў у годзе, таму пост перад Раством тварыўся па прыкладзе Вялікага посту.

«Калыскай» гэтага посту з'яўляецца старажытная Галія (цяперашняя Францыя). Згадкі пра падрыхтоўчы пост да Божага Нараджэння на гэтых тэрыторыях адносяцца да V ст. Біскуп Рыгор Турскі (+ 594) кажа, што св. Перпетуус, біскуп Турскі (+ 491), пачынаючы з дня св. Марціна (11 лістапада) пасціўся ў панядзелак, сераду і суботу аж да Хрыстовага Нараджэння. Сабор Турскі II (567 г.) прыпісвае манахам пасціцца кожны дзень у снежні да Хрыстовага Нараджэння. Крыху пазней гэты пост пераходзіць у Рым і Італію, а затым у Англію.

Калядны пост на Захадзе з часам атрымаў назву «адвэнт», што з лацінскай азначае «прыход», гэта значыць прыход Хрыста ў свет. Спачатку слова «адвэнт» азначала само свята Нараджэння Хрыстова, а пазней стала азначаць час перад Раством Хрыстовым. У 9 ст. першая нядзеля адвэнту становіцца пачаткам царкоўнага года на Захадзе.

Калі там калядны пост у VI ст. становіцца ўжо агульным, то на Усходзе пад уплывам Захаду ў гэты час ён толькі пачынаецца. Першую згадку пра калядны пост - ад 14 лістапада падае Копцкі каляндар у VIII ст. Канстанцінопалськаму патрыярху Яну Посніку (582-595) прыпісваюць такое правіла: «Свецкім належыць устрымлівацца ад мяса ў дзве Чатырыдзясятніцы - гэта пост св. Піліпа і пост св. Апосталаў Пятра і Паўла». У IX ст. калядны пост становіцца агульным на ўсім Усходзе.

Пры гэтым багасловы звяртаюць увагу на тое, што літургічна менавіта свята Андрэя (30 лістапада) адкрывае калядную тэматыку ў богаслужэннях, гэта значыць пачынае рыхтаваць Царкву да Раства. Вершапесні вячэрні гэтага свята недвухсэнсоўна ўказваюць нам на сувязь з нараджэннем Хрыста. Ад дня святога апостала Андрэя пачынаецца таксама традыцыя спеву вершапесняў Перадсвяцця Раства пры завяршэнні кожнай важнай літургічнай часткі.