Нядаўна прачытаў у адной дыскусіі папрок: «нашто кожны раз, як выбары, было даставаць Пагоню і БЧБ? ... Выкарыстаньне беларушчыны ў палітыцы як асноўнага сымбалю супраціву – гэта была дзярмовая стратэгія, якая заганяе кожны раз беларушчыну ў маргінэз».
Між іншым, напісаў гэта чалавек, які рэальна шмат зрабіў у справе пашырэньня ўжытку беларускай мовы.
Пакінем у баку той бясспрэчны факт, што выбараў у Беларусі не было больш як тры дзесяцігодзьдзі. Важна тое, што ў гэтых словах выяўленае, на мой погляд, разуменьне (а дакладней – неразуменьне) сытуацыі, бяз зьмены якой немагчымыя ні дэмакратыя, ні тыя ж выбары, ні ўвогуле Беларусь як незалежная дзяржава.
Маю на ўвазе ўспрыманьне беларускай мовы і, шырэй, нацыянальных каштоўнасьцяў як сродку дасягненьня нейкай мэты, а не як умовы існаваньня нацыі.
Бо абраньне нейкага сродку (скажам, пры у выпадку хваробы – таго ці іншага леку) сапраўды можа быць памылковым і нават шкодным. Тады як перакрыцьцё паступленьня ў лёгкія паветра – гэта адназначна сьмерць, без варыянтаў.
Дык вось беларуская мова, прабачце за банальнасьць параўнаньня – гэта паветра. Умова жыцьця, а ня сродак.
І ўзьняцьцё Бел-Чырвона-Белага Сьцяга (не прымаю гэтай навязанай рэжымам абрэвіятуры «БЧБ»), пачынаючы з таго легендарнага мітынгу ля Курапатаў 30 кастрычніка 1988 году, ёсьць выяўленьнем менавіта гэтага памкненьня нацыі дыхаць. А гаварыць на роднай мове – натуральным жаданьнем, а ня нейкім спосабам камусьці штосьці давесьці.
Колькі гадоў таму я прачытаў у адным часопісу (калі не памыляюся, у ARCHE) аб'ёмісты тэкст аднаго нашага вядомага філосафа, у якім аўтар даводзіў памылковасьць імкненьня БНФ часоў Пазьняка стварыць канцэпцыю дзяржавы, сыходзячы з палажэньняў і нормаў, якія існавалі ў ВКЛ.
Прачытаў і ня ведаў, ці плакаць, ці сьмяяцца.
Справа ў тым, што канцэпцыя беларускай Незалежнасьці, распрацаваная дэпутатамі БНФ (а менавіта гэтак можна назваць пакет нашых законапраектаў, у тым ліку і канстытуцыйных), не была вынікам нейкага штучнага вырошчваньня «у прабірцы» - маўляў, давайце працягнем вось такія і такія канстытуцыйныя палажэньні часоў ВКЛ, і вось гэтыя пазыцыі, заяўленыя ў дакумэнтах БНР.
Я нават адкрыю сакрэт: асабіста мае веды што пра ВКЛ, што пра БНР, ва ўсялякім разе ў першы горд дэпутацтва, маглі зьмясьціцца ў двух абзацах на палове аркуша паперы; ну што зробіш, я вучыўся ў звычайнай савецкай школе. Падазраю, што ў некаторых іншых дэпутатаў БНФ яны былі яшчэ меншыя (зразумела, я ня маю на ўвазе гісторыкаў Алега Трусава ці Валянціна Голубева – апошні меў навуковую манаграфію па землеўладкаваньню ў ВКЛ).
Тое самае тычыцца і мовы: з двух з паловай дзясяткаў дэпутатаў Апазыцыі БНФ у пачатку дзейнасьці Вярхоўнага Савета па-беларуску размаўлялі, як я цяпер падлічыў, толькі палова. Але неўзабаве па-беларуску пачалі размаўляць усе – і гэта пры тым, што ніхто нікому і ніколі ня выказаў і паў-слова папроку, не тлумачыў важнасьці мовы і г.д. Адбылося натуральна.
І тое, што наша канцэпцыя дзяржаўнага ўладкаваньня працягвала традыцыі, закладзеныя далёкімі і нядаўнімі (у гістарычным маштабе) папярэднікамі – таксама атрымалася цалкам натуральна і вынікала з усьведамленьня галоўнай умовы існаваньня нацыі. Магчыма, усьвядомленай нават больш інтуітыўнага, чым у выніку нейкага глыбокадумнага аналізу.
А менавіта: як мага далей ад Масквы. У палітыцы, у эканоміцы, у культуры, -- ва ўсіх сфэрах жыцьця.
Тут палягала асноўнае адрозьнееньне БНФ і «раньняй» беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады (ці, калі хочаце, нацыянал-дэмакратаў) ад «демократов вообще» (якія ўвасабляліся найпепрш у АДПБ-АГП) і бачылі Беларусь у саюзе з Масквой.
Нягледзячы на партыйныя пературбацыі, гэтыя дзьве плыні захаваліся і па сёньня.
Прыкметна, што ўжо з 1994 года «демократы вообще» крытыкавалі БНФ за нібыта «празьмерную акцэнтацыю на беларускай мове», ня проста замоўчваючы пытаньне захаваньня беларускай мовы, але нават і прапаноўваючы (АГП) увесьці дзяржаўнае двухмоў'е. На думку іх лідэраў, гэта дазволіла б узяць больш галасоў, чым меў іх БНФ. (1/2)
Між іншым, напісаў гэта чалавек, які рэальна шмат зрабіў у справе пашырэньня ўжытку беларускай мовы.
Пакінем у баку той бясспрэчны факт, што выбараў у Беларусі не было больш як тры дзесяцігодзьдзі. Важна тое, што ў гэтых словах выяўленае, на мой погляд, разуменьне (а дакладней – неразуменьне) сытуацыі, бяз зьмены якой немагчымыя ні дэмакратыя, ні тыя ж выбары, ні ўвогуле Беларусь як незалежная дзяржава.
Маю на ўвазе ўспрыманьне беларускай мовы і, шырэй, нацыянальных каштоўнасьцяў як сродку дасягненьня нейкай мэты, а не як умовы існаваньня нацыі.
Бо абраньне нейкага сродку (скажам, пры у выпадку хваробы – таго ці іншага леку) сапраўды можа быць памылковым і нават шкодным. Тады як перакрыцьцё паступленьня ў лёгкія паветра – гэта адназначна сьмерць, без варыянтаў.
Дык вось беларуская мова, прабачце за банальнасьць параўнаньня – гэта паветра. Умова жыцьця, а ня сродак.
І ўзьняцьцё Бел-Чырвона-Белага Сьцяга (не прымаю гэтай навязанай рэжымам абрэвіятуры «БЧБ»), пачынаючы з таго легендарнага мітынгу ля Курапатаў 30 кастрычніка 1988 году, ёсьць выяўленьнем менавіта гэтага памкненьня нацыі дыхаць. А гаварыць на роднай мове – натуральным жаданьнем, а ня нейкім спосабам камусьці штосьці давесьці.
Колькі гадоў таму я прачытаў у адным часопісу (калі не памыляюся, у ARCHE) аб'ёмісты тэкст аднаго нашага вядомага філосафа, у якім аўтар даводзіў памылковасьць імкненьня БНФ часоў Пазьняка стварыць канцэпцыю дзяржавы, сыходзячы з палажэньняў і нормаў, якія існавалі ў ВКЛ.
Прачытаў і ня ведаў, ці плакаць, ці сьмяяцца.
Справа ў тым, што канцэпцыя беларускай Незалежнасьці, распрацаваная дэпутатамі БНФ (а менавіта гэтак можна назваць пакет нашых законапраектаў, у тым ліку і канстытуцыйных), не была вынікам нейкага штучнага вырошчваньня «у прабірцы» - маўляў, давайце працягнем вось такія і такія канстытуцыйныя палажэньні часоў ВКЛ, і вось гэтыя пазыцыі, заяўленыя ў дакумэнтах БНР.
Я нават адкрыю сакрэт: асабіста мае веды што пра ВКЛ, што пра БНР, ва ўсялякім разе ў першы горд дэпутацтва, маглі зьмясьціцца ў двух абзацах на палове аркуша паперы; ну што зробіш, я вучыўся ў звычайнай савецкай школе. Падазраю, што ў некаторых іншых дэпутатаў БНФ яны былі яшчэ меншыя (зразумела, я ня маю на ўвазе гісторыкаў Алега Трусава ці Валянціна Голубева – апошні меў навуковую манаграфію па землеўладкаваньню ў ВКЛ).
Тое самае тычыцца і мовы: з двух з паловай дзясяткаў дэпутатаў Апазыцыі БНФ у пачатку дзейнасьці Вярхоўнага Савета па-беларуску размаўлялі, як я цяпер падлічыў, толькі палова. Але неўзабаве па-беларуску пачалі размаўляць усе – і гэта пры тым, што ніхто нікому і ніколі ня выказаў і паў-слова папроку, не тлумачыў важнасьці мовы і г.д. Адбылося натуральна.
І тое, што наша канцэпцыя дзяржаўнага ўладкаваньня працягвала традыцыі, закладзеныя далёкімі і нядаўнімі (у гістарычным маштабе) папярэднікамі – таксама атрымалася цалкам натуральна і вынікала з усьведамленьня галоўнай умовы існаваньня нацыі. Магчыма, усьвядомленай нават больш інтуітыўнага, чым у выніку нейкага глыбокадумнага аналізу.
А менавіта: як мага далей ад Масквы. У палітыцы, у эканоміцы, у культуры, -- ва ўсіх сфэрах жыцьця.
Тут палягала асноўнае адрозьнееньне БНФ і «раньняй» беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады (ці, калі хочаце, нацыянал-дэмакратаў) ад «демократов вообще» (якія ўвасабляліся найпепрш у АДПБ-АГП) і бачылі Беларусь у саюзе з Масквой.
Нягледзячы на партыйныя пературбацыі, гэтыя дзьве плыні захаваліся і па сёньня.
Прыкметна, што ўжо з 1994 года «демократы вообще» крытыкавалі БНФ за нібыта «празьмерную акцэнтацыю на беларускай мове», ня проста замоўчваючы пытаньне захаваньня беларускай мовы, але нават і прапаноўваючы (АГП) увесьці дзяржаўнае двухмоў'е. На думку іх лідэраў, гэта дазволіла б узяць больш галасоў, чым меў іх БНФ. (1/2)