"Менск абрастае не проста пер'ем, а небяспечным пер'ем ястраба. Ён становіцца вялікай і сур’ёзнай сілай", - так у 1928 годзе ў віленскай польскай прэсе пісаў бадай самы ўплывовы тагачасны польскі публіцыст Юзаф Мацкевіч. Пазычыў учора ў бібліятэцы збор ягоных артыкулаў міжваеннага часу і два з іх перачытваю ўжо па некалькі разоў, не даючы веры.
Адразу кантэкст: Пасля І сусветнай вайны Вільня па міжнародных дамоўленасцях мелася адысці Літве. Але Польшча ўсё роўна далучыла Вільню да сябе. І практычна ўвесь міжваенны час Коўна і Варшава па гэтай прычыне варагавалі. Але ў публіцыста Мацкевіча, нечакана для мяне, ледзь не галоўным гульцом у справе прыналежнасці Вільні выступае савецкі Менск. У 1928 годзе Мацкевіч наведаў Коўна і напісаў пасля два артыкулы. У іх ён крытыкаваў літоўскі ўрад, які марачы пра Вільню, заігрываў з беларускім нацыянальным рухам. Мацкевіч лічыў, што Менск можа ўсіх пераіграць.
"Літоўскія палітыкі гадамі рабілі стаўку на беларусаў. Яны стваралі розных Ластоўскіх, падтрымлівалі беларускія арганізацыі на Віленскай зямлі. На самой Віленшчыне літоўскія дзеячы, якія салідарныя з беларускім рухам, працягваюць рабіць гэтую памылку. Але ў Коўне ўжо не. Яны зразумелі небяспеку беларускага руху, які хаця і штучны, але расце вельмі хутка. Гэты рух пагражае найперш ідэі той Літвы, пра якую мараць літоўцы (з Вільняй). У мяне склалася ўражанне, што на "чырвоны" Менск літоўскія імперыялісты глядзяць з жахам, не разумеючы, што з ім рабіць", піша Юзаф Мацкевіч.
У яго няма сумневаў, што за Менскам стаіць Масква, якая наўмысна радыкалізуе беларусаў. Але Мацкевіч піша, што неабходна супрацьстаяць менавіта беларускаму нацыянальнамы руху, бо ён "дэструктыўна ўплывае на землі былога ВКЛ". Публіцыст папярэджвае, што дзеянні Менска небяспечныя як для Коўна, так і для Варшавы. Сакрэт гэтай небяспекі ён бачыць у рэалізме беларускай палітыкі і антырэалізме літоўскай.
"У Коўне толькі і размоваў, што пра Вільню. У Менску пра Вільню не кажуць увогуле. Коўна абапірае свае прэтэнзіі на Вільню, згадваючы гісторыю. А Менск - на сучаснае бягучае жыццё. У Коўне пра Вільню кажуць натоўпы дзеячоў, якія Вільні не бачылі на вочы і не адчуваюць да яе ніякага ўнутранага сентыменту. Менск жа, наадварот, не кажучы ані слова пра гісторыю ВКЛ, спрабуе захапіць гэтыя землі з апорай на той элемент, які калісьці быў асновай насельніцтва ВКЛ." - піша Мацкевіч. Ён падсумоўвае абедзьве палітыкі так: адны кажуць толькі словы, а іншыя - дзейнічаюць. Далей Мацкевіч канстатуе, што беларускія арганізацыі на Віленшчыне працуюць вельмі эфектыўна і што польская дзяржава выдаткоўвае магутныя сродкі, каб ім супрастаяць. Дзеянні Літвы Мацкевіч лічыць значна слабейшымі
"Дзеянні Коўна пачынаюцца і сканчваюцца на лініі 4ай польскай памежнай брыгады. А Менск мае ў нас "Грамаду", ён здольны стварыць унутры нашай дзяржавы цэлую армію дыверсійных групаў". - жаліцца Мацкевіч.
Далей ён піша, што нішто Польшчы не пагражае так як Менск, ані Коўна, ані Жэнева (маецца на ўвазе сядзіба Лігі нацый, тагачаснага ААН). Мацкевіч заклікае Літву быць салідарнай з Польшай, супрацоўнічаць разам, каб не даць Менску перамагчы. Публіцыст палохае літоўцаў, што калі яны і зоймуць калісьці Вільню ад Польшчы, то Савецкая Расея не дазволіць ім яе ўтрымаць. Тут Мацкевіч выказаўся візіянерскім талентам і памылкай адначасова. Заняўшы Вільню праз 12 год, Літва сапраўды страціла рэальную незалежнасць, але рэалізавала геапалітычную мару. А сёння мае і незалежнасць, і Вільню. Джэкпот, Літва ўсіх "пераіграла".
Адразу кантэкст: Пасля І сусветнай вайны Вільня па міжнародных дамоўленасцях мелася адысці Літве. Але Польшча ўсё роўна далучыла Вільню да сябе. І практычна ўвесь міжваенны час Коўна і Варшава па гэтай прычыне варагавалі. Але ў публіцыста Мацкевіча, нечакана для мяне, ледзь не галоўным гульцом у справе прыналежнасці Вільні выступае савецкі Менск. У 1928 годзе Мацкевіч наведаў Коўна і напісаў пасля два артыкулы. У іх ён крытыкаваў літоўскі ўрад, які марачы пра Вільню, заігрываў з беларускім нацыянальным рухам. Мацкевіч лічыў, што Менск можа ўсіх пераіграць.
"Літоўскія палітыкі гадамі рабілі стаўку на беларусаў. Яны стваралі розных Ластоўскіх, падтрымлівалі беларускія арганізацыі на Віленскай зямлі. На самой Віленшчыне літоўскія дзеячы, якія салідарныя з беларускім рухам, працягваюць рабіць гэтую памылку. Але ў Коўне ўжо не. Яны зразумелі небяспеку беларускага руху, які хаця і штучны, але расце вельмі хутка. Гэты рух пагражае найперш ідэі той Літвы, пра якую мараць літоўцы (з Вільняй). У мяне склалася ўражанне, што на "чырвоны" Менск літоўскія імперыялісты глядзяць з жахам, не разумеючы, што з ім рабіць", піша Юзаф Мацкевіч.
У яго няма сумневаў, што за Менскам стаіць Масква, якая наўмысна радыкалізуе беларусаў. Але Мацкевіч піша, што неабходна супрацьстаяць менавіта беларускаму нацыянальнамы руху, бо ён "дэструктыўна ўплывае на землі былога ВКЛ". Публіцыст папярэджвае, што дзеянні Менска небяспечныя як для Коўна, так і для Варшавы. Сакрэт гэтай небяспекі ён бачыць у рэалізме беларускай палітыкі і антырэалізме літоўскай.
"У Коўне толькі і размоваў, што пра Вільню. У Менску пра Вільню не кажуць увогуле. Коўна абапірае свае прэтэнзіі на Вільню, згадваючы гісторыю. А Менск - на сучаснае бягучае жыццё. У Коўне пра Вільню кажуць натоўпы дзеячоў, якія Вільні не бачылі на вочы і не адчуваюць да яе ніякага ўнутранага сентыменту. Менск жа, наадварот, не кажучы ані слова пра гісторыю ВКЛ, спрабуе захапіць гэтыя землі з апорай на той элемент, які калісьці быў асновай насельніцтва ВКЛ." - піша Мацкевіч. Ён падсумоўвае абедзьве палітыкі так: адны кажуць толькі словы, а іншыя - дзейнічаюць. Далей Мацкевіч канстатуе, што беларускія арганізацыі на Віленшчыне працуюць вельмі эфектыўна і што польская дзяржава выдаткоўвае магутныя сродкі, каб ім супрастаяць. Дзеянні Літвы Мацкевіч лічыць значна слабейшымі
"Дзеянні Коўна пачынаюцца і сканчваюцца на лініі 4ай польскай памежнай брыгады. А Менск мае ў нас "Грамаду", ён здольны стварыць унутры нашай дзяржавы цэлую армію дыверсійных групаў". - жаліцца Мацкевіч.
Далей ён піша, што нішто Польшчы не пагражае так як Менск, ані Коўна, ані Жэнева (маецца на ўвазе сядзіба Лігі нацый, тагачаснага ААН). Мацкевіч заклікае Літву быць салідарнай з Польшай, супрацоўнічаць разам, каб не даць Менску перамагчы. Публіцыст палохае літоўцаў, што калі яны і зоймуць калісьці Вільню ад Польшчы, то Савецкая Расея не дазволіць ім яе ўтрымаць. Тут Мацкевіч выказаўся візіянерскім талентам і памылкай адначасова. Заняўшы Вільню праз 12 год, Літва сапраўды страціла рэальную незалежнасць, але рэалізавала геапалітычную мару. А сёння мае і незалежнасць, і Вільню. Джэкпот, Літва ўсіх "пераіграла".