KRYVIS

Пымяні, божухна, нашых святых дзядоў!

Праекты рэлітуанізацыі на Віленшчыне, якія сыходзяць з патрэбы ўніфікацыі насельніцтва і аргументуюцца канстытуцыйным статусам "дзяржаўнай мовы" у сваёй сутнасці ёсць антытрадыцыйным бюракратычным захадамі, а не павяртаннем духа літоўшчыны на ментальна страчаныя землі.

Усё гэта паказвае, што выкарыстаны намі метадалагічны прыём — апісанне Гіты ў выглядзе
канкрэтнага адзінства тэксту і ўспрымаючай яго
свядомасці - абапіраецца на дастатковы глыбокія заканамернасці структуры веды ў старажытных культурах. Мэтай і
ідэалам такой веды з'яўляецца ісціна, якая разумеецца не як «што» (нейкае вучэнне, ідэя, прынцып і г. д. — якія
могуць быць паведамлены, сфармуляваны, абгрунтаваны), але як «хто», як жывое адзінства асобы і веды

В. С. Семянцоў "Бхагавадгіта"

Рух краёцаў кіраваўваўся слушнымі, па добраму імперскімі інтуіцыямі, але быў паданы найчасцей у дастаткова штучнай абгортцы крэсовай пальшчызны. З іх не трэба рабіць культу, але іх наднацыянальная перспектыва адпавядае нашаму разуменню духоўнай імперыі, пабудаванай на прымарадыяльнай этнарэлігійнай еднасці, а не на прафанным падыходзе 20-га стагоддзя з перапісамі насельніцтва, зробленых па фармальных ды абсалютна нічтожных у сваёй сутнасці крытэрыях.

"Акрэсліць ды аб'яднаць старажытную літоўскую прарадзіму звычайна дапамагаюць гідронімы -- назвы рэк і азёр. Збіраючы іх, я мусіў сягнуць не толькі літоўскіх, латышскіх ці прускіх земляў, але і беларускіх (гудзійскіх) -- Мінска, Магілёва, Віцебска, Смаленска, Гродна. Увесь збор гідронімаў складае каля 3000 назваў"

Казімір Буга, Rinktiniai raštai I с. 42

Бажніца і могілкі, што належаць паганскаму племені Пакістана — калашам

Рэакцыя на Алеся Белага на выступ вядомага рутэніста Алега Латышонка была даволі вострай і тут нельга адмовіць Беламу ў справядлівасці. Усе гэтыя беларуска-праваслаўныя аб’яднанні збудаваны на абсалютна гнілой глебе інтэрнацыянальнай артадоксіі ды яшчэ і робяцца людзьмі не яцьвяжска-крыўскага (беларускага) паходжання, а этнічнымі ўкраінцамі. Няхітрая гісторыясофія гэтых дзеячаў з’яўляецца чарговым пераказам трыадзінства славян, дзе беларушчына ёсць усяго толькі рэгіанальнай адменай “общерусскости”, што бачна па іх праграмных дакументах, паданых вышэй. Як з такім увогуле можна мець штосьці супольнае?
 
Але праблема паўстае тады, калі аўтар крытычных опусаў пачынае пераходзіць да ўласнага бачання ідэнтычнасці і гісторыі, дзе, нагадаем, этнічная традыцыя – гэта “этна-вясковая маці”, крыніца калгасна-работніцкай ідэалогіі; літоўцы, беларусы, жыды, татары ды палякі – вось так, праз коску, раўнапраўныя спадкаемцы літоўскай спадчыны; каталіцкі цывілізацыйны код...
Дарэчы, такі падыход ёсць і з літоўскага боку – яго носьбіты (як, напрыклад, Томас Венцлова) часта ў піку нацыяналістам прапануюць шматкультурны вобраз Літвы як абразчык залатога веку, а некаторыя беларусы нават цешацца наданаму побач з татарамі месцам. Шматкультурны  праект абсурдальна ставіць знак роўнасці паміж прадстаўнікамі аўтахтонных этнасаў і такімі недарэчнымі з’явамі, як літвакі, робячы з дыскурсу абсалютную прафанацыю.
 
У чым жа тады тут праблема нацыяналістаў? Іх перспектыва, якая хоць  фармальна бліжэйшая нам па некаторых тэзах (мова, культура, традыцыя), не да канца раскрывае і разумее сутнасць тых з’яваў, за катарыя выступае. Іх мэта – завузіць літоўскую прастору да межаў сучаснай літоўскай рэспублікі, ігнаруючы вялізарную балцкую прастору. Найлепшым прыкладам такога падыходу ёсць вядомы гісторык Томас Баранаўскас.
 
У выніку мы маем дзве “мейнстрымныя” візіі, якія фрагментарна маюць рацыю, але ў сваім поўным і раскрытым выглядзе не пакідаюць ніякіх шансаў з сабой пагадзіцца.

Начытваючы артыкул Агусцінаса Валдэмараса (між іншым, заснавальніка арганізацыі “Жалезны Воўк”)  “Нацыянальная барацьба ў Вялікім Княстве Літоўскім у XV-XIV стагоддзях”, напрошваецца думка аб суцэальнай непрыдатнасці хрысціянства ў рэалізацыі ці нават пераказванні тутэйшых сэнсаў. Аўтар разглядае эпізоды барацьбы літоўскага біскупцтва з прасоўваннем польскай мовы праз ксянзоў, што прыяджалі з розных куткоў Польшчы. Іх, так бы мовіць, намагаліся замяняць літоўцамі, высоўвалі патрабаванні да святароў ведаць літоўскую мову, але ўсе парафіі, дзе калісьці мэтанакіравана праводзілася моўная палітыка, сталі асродкамі пальшчызны і польскага палітычнага ўплыву ўжо ў 18-19 ст.
 
Справа ў тым, што хрысціянскае вучэнне не патрабуе дадатковых легітымізацый праз тутэйшую мову, культуру, абраднасць. Усюды, дзе царква выкарыстоўвала вышэйпералічаныя з’явы, яна рабіла гэта брутальна, павярхоўна, бяручы ад “народнага” выключна форму для прасоўвання ўніверсалісцкіх каштоўнасцяў. Інакш кажучы, у знікненні нейкіх  моваў, культураў ды самабытнасцяў з біблійнага гледзішча няма ніякай праблемы. Таму Жыгімонт I у 16 стагоддзі  загадаў тлумачыць вучнаям Евангеле не толькі па-літоўску, але і па-польску, бачыўшы слабасць літоўскага духавенства ў змаганні з паганствам. Фактычна, ужо з другой паловы 15 стагоддзя эліта з этнічна-народнай пераўтварылася на дзяржаўніцкую (у тым ліку хрысціянскую), што асабліва пасілілася пасля смерці апошняга нашчадка лініі Кейстутавічаў Міхала Жыгімонтавіча.
 
Тыя, хто цешацца рознымі катэхізмамі і іншай рэлігійнай літаратурай на народных мовах, пачынаючы з 15 стагоддзя, чамусьці абсалютна не цэняць пераклады трудоў “айца народаў” таварышча Сталіна на ўсе магчымыя і немагчымыя мовы, уключаючы латышскую і літоўскую.

Усю бязглуздасць падзелаў на правых і левых можна пабачыць на прыкладзе сучаснай палітыкі, дзе “ратавальнікі Еўропы” і “абаронцы кансерватыўных каштоўнасцяў” у сваіх выступах закранаюць тэмы знешняй палітыкі і вайны. Тут высвятляецца, што найбольшай пагрозай для іх ёсць вайна, а дрэннай палітыкай тое, што гэтую вайну набліжае. Ад іх жа — бясконцыя мірныя ініцыятывы, прага стабілізацыі.

Справа ў тым, што гэтае пытанне знаходзіцца па-за сімпатыямі да бакоў канфліктаў ці фармальнымі прыналежнасцямі да нейкіх рухаў. Стаўленне да вайны, як да маніфестацыі найбольш шляхетных чалавечых якасцяў — гэта храбет светапогляду індаеўрапейскіх народаў. Гэтая рыса яшчэ захоўвалася ў сярэднявечнай Еўропе, але ўшэнт знікла ў 20 стагоддзі разам з трыюфам трэцяга саслоўя. Адсюль жа — гэта скоцкая мірнасць, пацыфізм, спажывецкія каштоўнасці, з якімі ахвяраванне дзеля ідэалаў, натуральна, не можа мець нічога супольнага.