KRYVIS

Вельмі часта на зʼеўрапеізаваным прасторы можна ўбачыць сумяшчэнне спасылак на адносна традыцыйную мінуўшчыну поруч з пабудовай сучасных мадэрнісцкіх праектаў. Пры гэтым падыходзе абсалютна ігнаруецца сутнасць таго, да чаго звяртаюцца. Добры прыклад гэтага — сучасныя іранскія нацыяналісты. Яны, адмаўляючы існы Іран, які цалкам склаўся як шыіцкая цывілізацыя, спасылаюцца да Ахеменідаў і Сасанідаў, цалкам ігнаруючы змест іхнай дзяржавы. Яны спасылаюцца да зараастрызму. Але сколькі сярод іх сапраўдных паслядоўнікаў гэтай веры, а не ідэй вестэрнізацыі і дэмакратыі?
Сюды ж і таджыкі, на землях якіх сасанідскі зараастрызм увогуле ніколі не дамінаваў.
Тут жа зʼяўляюцца і нашы "ліцвіністы". Ліцвінізм абсалютна ігнаруе вытокі Літоўскага гаспадарства, яго першапачатковую сутнасць, а ідэалізуе свае ўяўленні пра перыяд заняпаду, якія таксама рэчаіснасці не адпавядаюць. Шмат кажуць у нас і пра "нацыянальную рэлігію" ўніяцтва. Але сколькі з гэтых гаваруноў сапраўдных гарачых паслядоўнікаў Рымскага Пасаду ў грэцкім абрадзе?

1092 вядомы ў летапісах наступным паведамленнем:
В лѣто 660. Предивно бысть чюдо Полотьскѣ въ мечтѣ: бываше в нощи тутънъ, станяше по улици, яко человѣци рищюще бѣси. Аще кто вылѣзяше ис хоромины, хотя видѣти, абье уязвенъ будяше невидимо от бѣсовъ язвою, и с того умираху, и не смяху излазити ис хоромъ. По семь же начаша в дне являтися на коних, и не бѣ ихъ самѣхъ видѣти, но конь ихъ видѣти копыта; и тако уязвляху люди полотьскыя и его область. Тѣмь и человѣци глаголику: яко навье бьють полочаны. Се же знаменье поча были оть дрютьска
Л. В. Аляксееў вызначыў яго як "тыпова літоўскае сказанне аб вершніках-мерцвяках". Паданне з летапісу паходзіць з кола агульнабалцкіх паданняў пра дзікае паляванне.

Гарадзішча Царкоўка ў в. Камень Лепельскага раёна

Мы ўжо ведаем, што літоўцы апошнія з культурных народаў адмовіліся ад паганства, якое да XVI стагоддзя было ўсеагульнай іх рэлігіяй. Вытлумачыць гэты факт выключна традыцыяналізмам нельга і, адпаведна, трэба прызнаць, што жыццяздольнасць паганскай рэлігіі абумовіла ступень яе дасканаласці і добрая арганізацыя святарскіх саслоўяў.... як і на ўсходзе, жрацы тут былі мудрацамі, якія мелі ўладу ў грамадстве; напрыклад, ім належала судовая ўлада і, без сумневаў, іншыя грамадскія абавязкі. Рэлігія, філасофія, мастацтва -- усё гэта было шчыльна звязана, усё было часткай адзінага паўнавартаснага жыцця, бо тады яшчэ філасофскі і практычны абсягі жыцця не падзяляліся.

Стасыс Шалкаўскіс, "На сутыку двух светаў"

Не,

У аснове балцкага паганскага разумення грамадства знаходзіцца непадзельнасць "палітычнага" і "рэлігійнага". Гэта выяўляецца з вобраза Брутэна і Відэвута. Іх міфалагічны вобраз адпавядае вобразу першачалавека і першаправадары. У рымскай традыцыі аналагічны вобраз Ромула і Рэма, у англасаксаў вядомыя першаправадары Хенгіст і Хорса.

Для раскрыцця сэнса вобраза святых братоў трэба звярнуцца да крыўскага Бая. Яго імя літаральна значыць "двайны" (тое ж значыць і імя германскага Туіста). Бай — гэта і ёсць браты Свайброта і Варскайта. Старапрускі гістарычны кантэкст не павінен нас аддаляць ад сэнсу першавобраза. У Брутэне мы бачым уладу жрэцкую, а ў Відэвуце — палітычную. Адзінства Брутэна і Відэвута як братоў-блізнятаў паказвае, што ў нашай традыцыі "палітычнае" і "духоўнае" ўяўляе з сябе нешта адзінае, непадзельнае.

Індаеўрапейская філасофія будуецца на імкненне да тагасветнага ідэала ва ўсім.
Іванаў зазначаў, што дыархія — найстарэйшая форма ўлады нашых продкаў, якая зазначаецца і ў Іліядзе, старажытнай Індыі, захоўвалася ў Спарце. Але даўжэй за ўсё яна захоўвалася ў паганскай літвы, як напрыклад у выпадку Альгерда і Кейстута. Яна ж ёсць адным з вытлумачэнняў сімвалізму Калюмнаў.

Совіца, як і любая паганская традыцыя, не з'яўляецца нейкай "рэлігіяй", сацыяльным інстытутам, якому вымерана нейкая ніша, якую ён займае побач з іншымі сферамі жыцця. Традыцыя вызначае ўвесь чалавечы светапогляд абсалютна ва ўсіх сферах. Усе сферы жыцця разам падпарадкуюцца сакральнаму аўтарытэту, паводле якога і выбудоўваюцца.

Адным з набойльш дэтальных даследаванняў гісторыі Смаленшчыны і этнічнага складу яе насельніцтва з'яўляецца маграфія Яўгена Шміта «Смаленскія, Дняпроўскія і Падаўгаўскія крывічы», у якой вучоны абагульніў вынікі сваіх даследаванняў за больш чым паўстагоддзя. У большасці даследванне тычыцца культуры смаленскіх доўгіх курганоў (альбо кульрутары крывічоў) XIII-X ст. Аўтар адназначна адносіць аўтахтоннае насельніцтва Смаленшчыны да балцкіх плямёнаў:

Матэрыяльны археалагічны матэрыял з доўгіх курганоў..., які ўключае цэлыя балцкія комплексы знаходак, дазваляючыя нам ацэньваць высокі ўзровень сацыяльна-эканамічнага развіцця насельніцтва і адносіць іх да балцкага этнакультурнага абшару

Усходнебалцкія мовы пасля падзелу на паўночную і паўднёвую падгрупы пераўтварыліся ў тое, што мы сёння ведаем як літоўскую і латышскую мовы. Агулам лічыцца, што літоўская мова захавала ці не найбольш архаізмаў з прота-балтыйскай мовы, аднак гэты працэс не лінейны, у ім ёсць пэўныя выключэнні. Протабалт. *ā > літ. о, што паказвае ўжо хрыстаматыйны прыклад протабалт. *brālis > літ. brolis. У латышскай жа мове мы захаваную доўгую ā у агульнай усходнябалцкай лексіцы, якая адрозніваецца толькі фанэтычна:
 
LV brālis – LT brolis
LV kāja – LT koja
LV māte – LT motė
LV dāvana – LT dovana
LV vāks --  LT vokas
 
Гледзячы на матэрыялы літоўскай дыялекталогіі мы знаходзім формы brålis і brāliukas, якія выбіваюцца з агульнай тэндэнцыі. У сваю чаргу, катэхізм Марціна Мадвіжвіда 1547 году паказвае, што ў гэты перыяд (храналагічна нядаўна) доўгая ā у заходнеаўкштоцкіх гаворках яшчэ была захаваная. У першым жа радку бачым зварот “Bralei seseris imkiet mani”, дзе ёсць не толькі захаванае ā, але і старая форма займенніка man ‘мяне’ у акузатыве (вінавальным склоне) – mani, якая не захавалася ў літоўскай, але дэгуль ёсць нават у літаратурнай латышскай мове. Такім чынам, прыкладна праз тысячу гадоў пасля падзелу усходнебалцкіх моў (імаверны падзел датуецца 5-6 стагоддзем н.э.) значная ступень лексічнай і фанэтычнай кампліментарнасці яшчэ захоўвалася.

“Еўропа, сутыкнуўшыся з балтамі, адразу прызнала іх варварамі. Усё, што было па-за межамі іх імперый — цёмная прастора варвараў, царства хаосу,панаванне д'ябла. З гэтым трэба было змагацца, і яно пачалося якзвычайная вайна цывілізацый. Еўропа моцна атрымала па зубах,але балтыйскім варварам таксама не сышло лёгка. Нарэшце з таго канфлікту выйграла адзінае балцкае племя - Літва, якое, у адрозненні ад літышоў ці знікшых прусаў, у “цывілізацыю” не тарапілі”

Гінтарас Бераснявічус, На вастрыі часу (Ant laiko ašmenų)

Дзяржава Ізраіль часам прадстаўляецца як вобраз традыцыяналізму і этнацэнтрызму насуперак сучаснай “шматкультурнай” Еўропе. Але ў рэальнасці праект сучаснага жыдоўскага народу – гэта амаль якабінскі інклюзыўны ўтвор, куды прыймаюцца амаль чысцюткія заходнія еўрапейцы (ашкеназы), персы (горскія жыды) і нават негроіды (эфіопы) толькі з прычыны свайго іўдэйскага веравызнання. Гэтыя людзі паміж сабой не мелі аніякіх этнічных ці культурны сувязяў да стварэння дзяржавы Ізраіль і вельмі мала супольнага маюць і цяпер, падзяляючыся на кланы. У выніку, гэтая “этна-традыцыяналістычная” дзяржава прэтэндуе на права аўтахтоннасці на тэрыторыі блізкага ўсходу, адначасова акцэнтуючы сваю ролю.... фарпосту заходняй цывілізацыі. Да гэтага ж дадаецца і рэлігійная прафанацыя, дзе ўся этнацэнтрычнасць скончываецца абрадам гіюра, па выніку якога абсалютна любы чалавек можа стаць раптоўным спадкаемцам гісторыі “народа Ізраэля”, якая налічвае, вядома ж, некалькі тысяч гадоў і ніколі не перарывалася.

Пымяні, божухна, нашых святых дзядоў!

Праекты рэлітуанізацыі на Віленшчыне, якія сыходзяць з патрэбы ўніфікацыі насельніцтва і аргументуюцца канстытуцыйным статусам "дзяржаўнай мовы" у сваёй сутнасці ёсць антытрадыцыйным бюракратычным захадамі, а не павяртаннем духа літоўшчыны на ментальна страчаныя землі.

Усё гэта паказвае, што выкарыстаны намі метадалагічны прыём — апісанне Гіты ў выглядзе
канкрэтнага адзінства тэксту і ўспрымаючай яго
свядомасці - абапіраецца на дастатковы глыбокія заканамернасці структуры веды ў старажытных культурах. Мэтай і
ідэалам такой веды з'яўляецца ісціна, якая разумеецца не як «што» (нейкае вучэнне, ідэя, прынцып і г. д. — якія
могуць быць паведамлены, сфармуляваны, абгрунтаваны), але як «хто», як жывое адзінства асобы і веды

В. С. Семянцоў "Бхагавадгіта"